اغلب ما می‌دانیم که هکسره چیست و می‌دانیم که استفاده از آن اشتباه است. اما همچنان هکسره را به نوشته‌هایمان راه می‌دهیم و جالب‌تر این است این مجوز ورود را ناخودآگاه صادر می‌کنیم! اما آیا تا به حال به ریشه این اشتباه نگارشی فکر کرده‌اید؟ چطور برای همیشه هکسره را از پروژه‌های تولید محتوای متنی حذف کنیم و کیفیت آن‌ها را ارتقا دهیم؟
در این مطلب با بررسی تفاوت‌های زبان گفتار و نوشتاری فارسی، علت استفاده از هکسره را ریشه‌یابی می‌کنیم. با ما همراه باشید.
مطالب مرتبط:
صفر تا صد شکسته‌نویسی | بایدها و نباید‌های استفاده از زبان گفتاری
در این مطلب خواهید خواند:
بررسی تفاوت زبان گفتاری و نوشتاری به کمک مفهوم هکسره
بیایید برای درک بهترِ تفاوت «گفتار» با «نوشتار» و «فارسی محاوره» با «فارسی رسمی» از مفهوم هکسره استفاده کنیم. ابتدا به تفاوت زبان گفتاری و نوشتاری اشاره می‌کنیم:
گفتار بخشی از رفتارهای طبیعی انسان است. منظور از «رفتار طبیعی» رفتاری است که به خاطر گرایش‌های ذاتی ما ایجاد می‌شود.
معمولاً نشانه رفتار طبیعی این است که در همه آدم‌ها وجود دارد. در طول تاریخ بشر هم وجود داشته و در سنین خیلی کم بروز می‌کند. تابه حال نتوانستیم گروهی از آدم‌ها را پیدا کنیم که گفتار نداشته باشند. حتی گروه‌هایی که زبان مشترکی ندارند، با گذشت زمان، گفتار مشترک بین آن‌ها پدید می‌آید. (اصطلاحاً به این پدیده pidgin می گویند)
گفتار حتی نیازی به صوت هم ندارد. حتما دیده‌اید که در گروه‌ها و جوامع ناشنوا، با حرکت دست و صورت مشابه گفتار صوتی شکل می‌گیرد. نمونه معروف آن زبان اشاره نیکاراگوئه است که در دهه هشتاد با ایجاد مدارس ناشنوایان، خود به خود به وجود آمد و الان به نسل سوم گویشوران خود رسیده است.
یادگیری گفتار در شکم مادر
یادگیری گفتار از سنین خیلی پایین آغاز می‌شود. یادگیری برخی اصوات زبان قبل از تولد شروع می‌شود. یعنی شواهدی وجود دارد که جنین‌ها آهنگ زبان و مصوت‌های زبان را قبل از تولد تا حدودی یاد می‌گیرند و بلافاصله بعد از تولد تشخیص می‌دهند. تشخیص صامت‌های زبان را نیز تا قبل از یک سالگی یاد می‌گیرند.
در همین یک سالگی می‌توانند کلمات دستوری (از، در، و، یا…) را از غیر دستوری تشخیص بدهند و کمی قبل از دو سالگی می‌توانند فعل و فاعل و مفعول را در جمله ساده مثل «بابک کتاب را انداخت» درک کنند. تا شش سالگی، بچه‌ها اغلب نکات آوایی، دستوری، و معنایی زبان گفتار مادری‌شان را یاد می‌گیرند. به همین خاطر، می‌توان به راحتی با یک کودک ۶ ساله صحبت کرد.
احتمالاً یکی از دلایل شروع مدرسه در سنین ۶ تا ۷ سالگی، همین موضوع است چون تحصیل به فهم و تولید گفتار نیاز دارد و مشکلات زبانی در این سن به شدت به تحصیل ضربه وارد می‌کند.
زبان نوشتاری از کجا آمده است؟
در مقابل گفتار، نوشتار پدیده‌ای طبیعی نیست. اغلب زبان‌های دنیا نوشتار ندارند و فقط گفتاری هستند. اغلب زبان‌هایی که امروز نوشته می‌شود، زمانی نوشتار نداشته‌اند. برعکس گفتار، بچه‌ها به صورت طبیعی نوشتار را یاد نمی‌گیرند و باید آموزش ببینند. مدارس در سال‌های اول تحصیل، دانش نوشتار آموزش می‌دهند و اگر بچه‌ها گفتار را خوب بلد نباشند، آموزش نوشتار غیر ممکن خواهد بود.
مطالب مرتبط:
تفاوت بین گفتار و نوشتار
در حقیقت، چیزی که بچه‌ها در اوایل دبستان یاد می‌گیرند، ارتباط بین گفتار و نوشتار است؛ ولی این ارتباط خیلی پیچیده است. سیستم‌های نوشتاری رایج، دقیقاً مثل گفتار نیستند.
به همین خاطر، زبان‌شناس‌ها از الفبای متفاوتی به نام الفبای آوانگاری برای نوشتن و مطالعه گفتار استفاده می‌کنند،. اگر بخواهیم با استفاده از این الفبا، کلمات فارسی را بنویسیم، «آب» این گونه نوشته می‌شود ʔɒb، با سه صدا تلفظ می‌شود؛ ولی با دو حرف الفبای فارسی نوشته می‌شود؛ یعنی اگر بخواهیم شبیه گفتار بنویسیم باید بنویسیم «عاب» و احتمالاً به همین خاطر، خیلی از افراد، آب را به شکل «عاب» می‌نوشته‌اند.
یا کلمه «خواب» می‌شود xɒb که سه صدا دارد؛ ولی با چهار حرف نوشته می‌شود و یا فعل «خورد» و صفت «خرد» هر دو به صورت xord گفته می‌شوند؛ ولی دو نوع مختلف نوشته می‌شوند.
یا «سر» می‌تواند sær گفته شود یا sor یا این که hæqiqæt را چه بنویسیم حقیقت، هغیغط، حغیقط، هقیقت، یا حغیغت، هیچ تفاوتی در گفتار ایجاد نمی‌کند.
هکسره یک مشکل نوشتاری است، نه گفتاری
حالا بهتر است که به هکسره بپردازیم. هکسره یک مشکل نوشتاری است، نه گفتاری. صدای e در گفتار ما حداقل پنج کاربرد و معانی مختلف دارد، مهم این است که در چه بخشی از کلمه بیاید. پس بهتر است انواع مختلف کسره را بررسی کنیم.
کسره‌ای که بین موصوف و صفت یا مضاف و مضاف‌الیه قرار می‌گیرد
سر مرده که کوهنورده به دسته بیل خورده»
sær-e mærd-e ke kuhnæværd-e be dæst-e bil xord-e
وقتی می گوییم که sær-e mærd بین «سر» و «مرد» یک کسره قرار می‌دهیم. این e معمولاً نوشته نمی‌شود یا با کسره نوشته می‌شود «سرِ مرد».
کسره‌ای که برای صحبت درباره شخصی خاص استفاده می‌شود
وقتی در مورد یک شخص خاص صحبت می‌کنیم می‌توانیم e را به نام فرد اضافه کنیم و بگوییم mærd-e. این صدا را معمولاً با «ه» می‌نویسیم و می‌شود «مرده» ولی باز هم می‌شد آن را با کسره بنویسیم «مردِ». در راستای بحث گفتار و نوشتار دقت کنید که «مرده» را می‌شود به صورت mord-e با ضمه هم خواند.
کسره‌ای که به عنوان یک فعل ربطی مورد استفاده قرار می‌گیرد
یکی از فعل‌های ربطی ما که مشابه is در انگلیسی است، به صورت e نوشته می‌شود. برای همین وقتی می‌خواهیم بگوییم who is a hiker، جای is همین e را به «کوهنورد» می‌چسبانیم. عموماً این e را هم با «ه» می‌نویسیم ولی باز هم لزومی ندارد! می‌شد بنویسیم «کوهنوردِ».
کسره‌ای که جزئی از واژه است
یک e هم وجود دارد که از اجزای اصلی خود کلمه است. مثلاً به dæst e می‌چسبانیم و می‌شود dæst-e. بعضی کلمه‌ها در آخر e دارند، مثل «خانه» یا «کلمه»! این نوع را قراداد کرده‌ایم که با «ه» بنویسیم «دسته بیل» ولی می‌شد آن را با کسره نوشت «کلمِ».
حالا این‌ها که گفتیم چه ارتباطی به هکسره دارد؟ دو کاربرد از ۴ کاربرد e، مختص زبان محاوره است. جمله زیر در زبان فارسی رسمی این گونه نوشته می‌شود:
۱. سر مرده که کوهنورده به دسته بیل خورده.
۲. سر (آن) مرد که کوهنورد است به دسته بیل خورده است.
کاربردی که اسم را به معرفه تبدیل می‌کند (مرده، کتابه، …) در فارسی رسمی وجود ندارد (تفاوت معنایی).
زبان اول و غالب همه ما فارسی محاوره است که به صورت طبیعی از افراد خانواده و فامیل یا بقیه تا شش یا هفت سالگی یاد می‌گیریم و تا آخر عمر استفاده می‌کنیم. حال ممکن است که این فارسی محاوره با لهجه‌های مختلف اصفهانی، شیرازی و … (البته زبان اول بعضی از افراد زبان فارسی نیست، کردی، لری، ترکی، بلوچی و … است و فارسی محاوره را به عنوان زبان دوم یاد می‌گیرند) به کار گرفته شود. بیشتر تمرکز آموزش مدارس روی تدریس فارسی رسمی و نوشتن و خواندن این نوع از زبان است.
برای همین قراردادهای نگارشی برای فارسی محاوره به روشنی فارسی رسمی نیستند. این سردرگمی با شایع شدن نوشتن گفتار از طریق پیامک و پیام‌های سریع اینترنتی، بیشتر جلب توجه می‌کند.
کلام آخر
اما موضوع هکسره فقط یک سو تفاهم نگارشی است که به راحتی با آموزش نگارش گفتار و تفاوت‌های بین گفتار، نوشتار و فارسی رسمی و محاوره در مدارس قابل پیشگیری است. هکسره قطعاً موضوعی نیست که به خاطر آن دعوا کنیم و یا کسی را تحقیر کنیم. صرفاً می‌توانیم با یادآوری یا توضیحش به هم کمک کنیم.
با کیفیت‌ترین سفارش‌های ترجمه، ویرایش و تولید محتوا را ترجمیک تحویل بگیرید. فقط کافی است به صفحه ثبت سفارش این سایت ترجمه متون مراجعه کنید.
یک دیدگاه در «ریشه هکسره از کجا آب می‌خورد؟»;