زیرنویس یکی از اولین راه‌های انتقال مفهوم و دیالوگ‌های فیلم‌ها به مردم کشورهای دیگر بود. در حال حاضر، هر فیلمی که ساخته و منتشر می‌شود، چند ساعت بعد، زیرنویس آن روی اینترنت قابل دسترس است.
علاوه بر این زیر نویس یکی از راه‌های فیلم دیدن ناشنوایان است. در این موارد، فیلم ممکن است به همان زبان مبدأ زیرنویس شود تا ناشنوایان با استفاده از زیرنویس، دیالوگ‌های فیلم را به راحتی بخوانند.
در این مطلب از وبلاگ ترجمیک، قصد داریم تا شما را با اصول مهم ترجمه زیرنویس فیلم، قوانین و تاریخچه زیرنویس در ایران آشنا کنیم.
این مطلب با استفاده و بازنویسی از روی مقاله «زیرنویس گذاری محصولات دیداری شنیداری» به کوشش دکتر سعید عامری نوشته شده است. دکتر سعید عامری دانشجوی پسادکترای مطالعات ترجمه دانشگاه فردوسی مشهد است.
مطالب خواندنی دیگر:
در این مطلب خواهید خواند:
تاریخچه زیرنویس فیلم در ایران
آمریکا سرآغازی برای سینماست و این سرآغاز برای سرگرم کردن افراد و بیان افکار و احساسات پدید آمده است. مردم آمریکا در ابتدا از آثار سینمایی بسیار استقبال کردند؛ اما با پیشرفت سینما و تعدد فیلم‌های ساخته شده این هنر و سرگرمی، به صنعتی پردرآمد تبدیل شد و شرکت‌های فیلم سازی به صورت تصاعدی افزایش یافتند.
در دهه ۱۹۲۰، شرکت‌های فیلم سازی آمریکا به این فکر افتادند که برای افزایش درآمدشان باید فیلم‌های پرفروش را به کشورهای دیگر بفروشند؛ اما مانع اصلی این تجارت بین‌المللی، زبان فیلم‌های پر دیالوگ ناطق بود. البته فیلم‌های صامت هم چندان اوضاع خوبی نداشتند و افراد غیرانگلیسی‌زبان، میان پرده‌های آن را متوجه نمی‌شدند.
در ابتدا، تصمیم گرفتند تا با استفاده از تیم‌های بازیگری متفاوت، فیلم‌ها را به زبان‌های مختلفی و برای افراد مختلفی بسازند؛ اما این نوع فیلم‌های چند زبانه با استقبال خوبی مواجه نشد و در فروش شکست خورد و در نهایت باعث شد تا این فیلم‌های چند زبانه کنار بروند.
سرانجام آمریکایی‌ها چه تصمیمی گرفتند؟
آمریکایی‌ها برای کسب سود بیشتر، درنهایت در دهه ۳۰، روش‌هایی تحت عنوان دوبله و زیرنویس را ارائه کردند. دوبله هزینه سنگین‌تری نسبت به زیرنویس گذاری فیلم‌ها داشت. درنتیجه کشورهای بزرگ، دوبله و کشورهای کوچک زیرنویس گذاری را انتخاب کردند. این کشورهای بزرگ، معمولاً آلمان، ایتالیا و فرانسه بودند و دلیل انتخاب دوبله هم فاشیسم برای حفظ زبان ملی و تسهیل سانسور فیلم‌ها بود.
ورود سینما و زیرنویس فیلم در ایران
خان باباخان معتضدی که در استودیوهای فیلم در فرانسه کار کرده بود و در سینما تجربه داشت، در ابتدا و برای ترجمه فیلم‌های صامت، از مترجم هم‌زمان، ملقب به پرده‌خوان، بهره می‌برد. یعنی یک دیلماج یا مترجم هم زمان کنار پرده سینما می‌ایستاد و میان نویس های فیلم صامت را هم زمان ترجمه می‌کرد و ترجمه را بلند برای مردم می‌خواند.
پس از این روش، تا قبل از به میان آمدن دوبله فیلم تا سال ۱۳۳۰، معتضدی روش نویی ابداع کرده بود و میان نویس های فیلم‌های صامت را در استودیو شخصی خود ترجمه می‌کرد؛ از روی آن فیلم برداری می‌کرد و سپس ترجمه زیرنویس را روی فیلم اصلی قرار می‌داد. این نوع از پخش فیلم اولین بار در سال ۱۲۹۶ اتفاق افتاد.
در سال ۱۳۰۵، خان باباخان معتضدی شیوه ترجمه زیرنویس فیلم را کمی بهبود بخشید و کیفیت آن را ارتقا داد و این کار تا حدی بینندگان فیلم‌ها را افزایش داد؛ اما به دلیل بی سوادی مردم، در کنار میان نویس فارسی فیلم‌ها، هم‌زمان از دیلماج پرده خوان هم استفاده می‌کردند.
ورود فیلم‌های ناطق به کشور
با ورود فیلم‌های ناطق به ایران، باز هم در سینماها تمام دیالوگ‌ها در میان‌نویس ترجمه می‌شد؛ اما این نوع از ترجمه در فیلم‌های ناطق مشکلاتی را به بار آورد.
حجم میان‌نویس‌های مورد نیاز برای فیلم‌های ناطق پردیالوگ به نسبت فیلم‌های صامت بسیار بیشتر بود و مردم از این موضوع استقبال نکردند. مثلاً یکی از مشکلات جدید این بود که در فیلم‌های کمدی، افرادی میان نویس را سریع‌تر می‌خواندند و می‌خندیدند و افرادی دیرتر می‌خندیدند.
اولین کسی که در سینما از زبان فارسی استفاده کرد محمد علی فروغی، نخست وزیر وقت بود که در گزارشی از سفرش به ترکیه، چند کلمه فارسی صحبت می‌کرد.
اولین زیرنویس‌های شرکتی و تخصصی در ایران
در دهه ۱۹۴۰، یک صاحب سینما با شرکتی آمریکایی قرارداد بست تا پس از انتشار فیلم‌های آمریکایی، برای آن با بهترین کیفیت زیرنویس فارسی تهیه کنند و روی نسخه اصلی فیلم اضافه کنند. این کار هزینه زیادی در بر داشت؛ اما کیفیت بسیار خوبی را به تماشاچی ارائه می‌داد.
در ادامه و با به میان آمدن دوبله با کیفیت فیلم‌های سینمایی، مردم بسیار به دوبله علاقه‌مند شدند و صنعت صداگذاری و دوبله ایران هم روز به روز پیشرفت کرد و هنرمندان بزرگی در نقش صداپیشه فیلم‌های پرمخاطب در ایران ظاهر شدند.
این روند رو به رشد صنعت دوبله فیلم از دهه ۱۹۴۰ تا ۱۹۹۰، باعث شد تا زیرنویس فیلم کاربرد بسیار کمی در کشور داشته باشد و تا حدی فراموش شد.
بازگشت زیرنویس فیلم در دهه‌های اخیر
در دهه ۱۹۹۰ میلاد، با گرم شدن بازار آموزش زبان‌های مختلف، ورود فیلم‌های بدون دوبله و زبان اصلی به کشور رونق گرفت و مردم برای ارتقا سطح زبان خود و یادگیری زبان جدید، فیلم‌ها را با زبان اصلی و زیرنویس فارسی تماشا می‌کردند.
در سال ۲۰۰۶ یا در حدود سال ۱۳۸۴، سایت‌های زیرنویس فیلم به میان آمدند. این سایت‌ها و مترجمان مستقل بودند و معمولاً زیرنویس فیلم‌های مختلف را به صورت رایگان در اختیار مردم قرار می‌دادند، اما در ادامه برخی از این مترجمان مستقل و یا سایت‌ها، حامیان مالی برای ارائه کار ترجمه زیرنویس فیلم خود پیدا کردند.
در سال ۱۳۹۷، با به میان آمدن VOD ها و افزایش بینندگان آن‌ها، این شرکت‌های بزرگ سایت‌های دانلود فیلم قدیمی و متفرقه را مسدود کردند و خود نقش ارائه‌دهنده فیلم و زیرنویس را بر عهده گرفتند.
کاربردهای اصلی زیرنویس فیلم در ایران
علی‌رغم سرعت گرفتن روند دوبله در سال‌های اخیر، اما زیرنویس برای اهداف مختلف هنوز هم در کشور به کار می‌رود.
زیرنویس در شبکه‌های تلویزیونی صدا و سیما
برخی از شبکه‌های تلویزیونی مانند شبکه مستند و … برای درک بهتر مخاطب از زیر نویس به جای دوبله استفاده می‌کنند. برای برخی از مصاحبه‌های خبری زنده در شبکه‌های Press Tv، مستندهای جدید و گزارش‌های ورزشی مختلف در شبکه ورزش، زمانی برای دوبله وجود ندارد و این شبکه‌ها از زیرنویس فارسی استفاده می‌کنند.
کاربرد زیرنویس در شبکه‌های ماهواره‌ای
در این بین، شبکه‌های ماهواره‌ای هم برای کاربردهای مختلف مثل نمایش اخبار یا مستندهای مختلف از زیرنویس فارسی استفاده می‌کنند. استفاده از زیرنویس در بین شبکه‌های ماهواره‌ای از همه بخش‌های دیگر بیشتر است.
به دلیل غیر مجاز بودن این شبکه‌ها در ایران و به سبب نبود تیم‌های دوبله متخصص در کشورهای خارجی، این شبکه‌ها معمولاً برای نشان دادن خبرها، فیلم‌ها و مستندهای مختلف، به ناچار از زیرنویس فارسی استفاده می‌کنند.
شبکه‌های نمایش خانگی هم زیرنویس فارسی را به کار می‌برند؟
شبکه‌های نمایش خانگی، برخی فیلم‌های کم‌بیینده‌تر را با زیرنویس فارسی ارائه می‌دهند و یا برخی از مستندها و فیلم‌ها را به طور کلی فقط با زیرنویس سانسور شده ارائه می‌کنند. دلیل انتشار زیرنویس فارسی برای برخی از فیلم‌ها هم ایجاد فرصت آموزش و یادگیری زبان برای افراد مختلف جامعه است.
سایت‌های مستقل فیلم و سریال
برخی از سایت‌های مستقل ارائه فیلم و سریال خارجی هنوز هم در کشور فعال هستند و فیلم‌ها را به همراه زیرنویس فارسی بدون‌سانسور به مخاطب ارائه می‌کنند. این نوع از زیرنویس بیشتر برای اهالی سینما، متخصصان این حوزه و مخاطبان جدی سینما کاربرد دارد.
اینستاگرام و سایر رسانه‌های مجازی
بسیاری از افراد در صفحه‌های مختلف در اینستاگرام، یوتیوب و آپارات به ارائه زیرنویس برای کلیپ‌های مختلف در حوزه‌های مختلف می‌پردازند. این زیرنویس‌های معمولاً کیفیت اجرایی در زیرنویس گذاری و سطح ترجمه قابل قبولی ندارند و در مقیاس بالا هر روزه منتشر می‌شوند.
برخی از مترجمان و زیرنویس گذاران مستقل کشور نیز ویدیوها و حوزه‌های پر بازدید مخاطب فارسی زبان در یوتیوب را می‌یابند و برای مدتی به صورت رایگان این ویدیوهای پر بازدید را زیرنویس‌گذاری می‌کنند. پرمخاطب‌ترین نوع این زیرنویس گذاری‌ها برای انواع ویدیوهای آموزشی در یوتیوب کاربرد دارد. در ادامه، با افزایش بازدید ویدیوهای زیرنویس‌گذاری‌شده، مترجمان از این پلتفرم‌های کسب درآمد می‌کنند.
زیرنویس برای کم شنوایان و ناشنوایان
برخی از شبکه‌های نمایش خانگی، برای استفاده بینندگان ناشنوا از فیلم‌ها و سریال‌های مختلف، این مجموعه از فیلم‌های ایرانی و فارسی زبان را با همان زبان فارسی زیرنویس گذاری می‌کنند.
اصول زیرنویس گذاری به زبان فارسی
بر خلاف تصوری که غالب افراد دارند، زیرنویس گذاری فیلم‌های متخلف و در حوزه‌های مختلف، کاری به شدت تخصصی و ویژه است. یعنی ترجمه فیلم، به خصوص فیلم‌های سینمایی و هنری کاملاً با ترجمه متن تفاوت دارد و نوع دیگری از ترجمه را می‌طلبد.
در ادامه اصول اولیه زیرنویس گذاری فارسی را می‌خوانید:
سرعت نمایش زیرنویس
سرعت نمایش زیرنویس باید به گونه‌ای باشد که تمام حواس بیننده متمرکز خواندن متن نباشد و نتواند هیچ توجهی به تصویر فیلم کند. زیرنویس باید طوری روی صفحه نمایش تنظیم شود که بیننده از زیرنویس عقب نماند و یا زیر نویس برای مدت زیادی هم روی صفحه باقی نماند.
مؤلفه‌های مؤثر در زمان زیرنویس
- آشنایی بیننده با زیرنویس و حوزه آن
- آشنایی با زبان محصول
- پرمایگی واژگان
- ساختارهای دستوری
- سطح دانش و مطالعه مخاطب مورد نظر
نحوه نمایش زیرنویس و محدودیت‌های آن
زیرنویس در هر بار نمایش باید حداکثر در دو خط نشان داده شود و تعداد کاراکترها (نویسه‌ها) باید با احتساب فاصله، به طور میانگین ۴۰ باشد و حداکثر این تعداد ۴۲ کاراکتر است.
معیار تعداد کاراکتر در زیرنویس:
استاندارد زیرنویس در نتفلیکس (Netflix) نمایش ۱۷ کاراکتر بر ثانیه است و این تعداد برای BBC ۱۳ تا ۱۵ کاراکتر بر ثانیه و برای کشورهای اسکاندیناوی ۱۲ تا ۱۴ کاراکتر بر ثانیه است.
محدودیت‌های زمانی برای نمایش زیرنویس
مهم‌ترین اصل در زیر نویس گذاری این است که هر چه کاراکتر کمتر باشد، ماندگاری زیرنویس بیشتر و سرعت خواندن کمتر است. اصول جزئی‌تر در ادامه آمده است:
- حداقل زمان برای نمایش زیرنویس، ۸۴ صدم ثانیه است (حتی یک کلمه)؛
- حداکثر زمان نمایش زیرنویس تک خطی ۳٫۵ ثانیه است؛
- حداکثر زمان نمایش زیرنویس برای دوخط، ۷ ثانیه است.
مثال:
با این حال، دشمنی‌ها با سقراط ناشی
از ادعای وی به همه پاسخ‌ها نبود.
اگر این زیرنویس دو خطی با مدت زمان نمایش ۴٫۱۷ ثانیه، نمایش داده شود، بیننده باید در هر ثانیه، ۱۷٫۴۹ کاراکتر را بخواند.
یعنی این زیرنویس از حد استاندارد زیرنویس‌گذاری نتفلیکس برای بزرگسالان بیشتر است و مخاطب ممکن است از خواندن زیرنویس عقب بماند. برای همین، زیرنویس باید خلاصه سازی شود.
خلاصه‌سازی زیرنویس و روش‌های آن
تا کنون باید متوجه شده باشید که دلایل اصرار بر خلاصه‌نویسی در زیرنویس‌گذاری چیست.
- سرعت خواندن زیرنویس حداکثر ۱۷ کاراکتر بر ثانیه (واحد شمارش CPS)؛
- بیننده باید هم‌زمان تصویر را ببیند؛
- زیرنویس به دو خط محدود است و نه بیشتر.
شیوه‌های خلاصه‌نویسی و حذف در ادامه برای شما شرح داده شده است:
ساده‌نویسی یا کلی‌گویی
در این روش، به جای واژه‌های سخت‌خوان و طولانی، از مترادف‌های ساده‌تر آن استفاده می‌کنید:
مثال ۱:
بسیاری از آتنی‌ها معتقد بودند
که او دشمن خطرناکی برای خاک کشور است.
نسخه خلاصه شده:
بسیاری از آتنی‌ها معتقد بودند
که او برای کشور خطرناک است.
مثال ۲:
بلکه به این دلیل بود که زیاد سؤال می‌پرسید.
نسخه خلاصه شده:
چون زیاد سؤال می‌کرد.
مثال ۳:
متن مبدأ: بهش گفتم این روزا پول دستم میاد، میارم بهت می‌دم.
متن مقصد: I’d told him I’d pay him soon.
تغییر نحو
در این نوع از خلاصه‌سازی زیرنویس، می‌توانید اسم را به صفت، صفت را به اسم، قید را به صفت، فعل را به اسم و اسم را به فعل تبدیل کنید تا در نهایت خروجی ترجمه شما کوتاه‌تر شود.
مثال:
دستگاه خیلی گرونی است.
تو خواب عمیقی بودم.
خلاصه شده:
قسمتش خیلی بالاس.
عمیقاً خواب بودم.
مثال ۲:
بعد از این که سقراط در آتن اعدام شد.
خلاصه شده:
بعد از اعدام سقراط در آتن،
مثال ۳:
متن مبدأ:
تو مگه عقل نداری؟ تو مگه شعور نداری؟ مگه نمی‌فهمی؟
متن مقصد:
Are you stupid? Are you dumb?
Don’t you understand?
حذف
حذف هر بخشی از جمله که به شخصیت‌پردازی و بیان داستان فیلم آسیب وارد نکند، می‌تواند باعث افزایش کیفیت زیرنویس‌گذاری شود.
مثال:
متن مبدأ:
Don’t worry, Georgie, I’m not planning
on being in the ninth grade for very long.
متن مقصد:
نگران نباش، قرار نیست زیاد تو کلاس شما بمونم.
مثال:
متن عادی:
با این حال، دشمنی‌ها با سقراط ناشی از ادعای
وی به دانستن همه پاسخ‌ها نبود، بلکه، به دلیل
پرسش سؤالات بسیار زیاد بود که وی می‌پرسید.
متن خلاصه:
هرچند که ترس از سقراط بخاطر دانستن تمام
پاسخ‌ها نبود،. بلکه بخاطر پرسشگری زیادش بود.
مثال:
متن عادی:
تاحالا پیش خودت فکر کردی که ما
چرا از مدرسه گالوستون به مدرسه مدفورد اومدیم؟
خلاصه شده:
تاحالا پیش خودت فکر کردی که ما
چرا از مدرسه گالوستون به مدرسه مدفورد اومدیم؟
تقطیع و شکستن خط در زیر نویس
تقسیم‌بندی و شکستن خط‌های زیرنویس که باعث می‌شود خواندن متن زیرنویس آسان‌تر باشد.
روش‌های انجام تقطیع
- تقسیم یک جمله به دو قسمت در یک زیرنویس دو خطه
- تقسیم یک جمله بین دو زیرنویس متناوب
نحوه تقطیع متن زیرنویس
- تقسیم‌بندی بر اساس ملاحظات نحوی و گرامری
- تقسیم‌بندی در بالاترین گروه نحوی ممکن
- حفظ عبارت‌های اسمی، فعلی و حرف اضافه
تقطیع با شکستن جمله بعد از علائم سجاوندی
متن مبدأ:
Well, you gave it a shot. We wish you
luck with Sheldon elsewhere
متن مقصد:
شانستون را امتحان کردید.
امیدوارم مدرسه بهتری پیدا کنید.
متن مبدأ:
من با اون حساب کتاب دارم.
چرا میرید دهن به دهن اون می‌زارید؟
متن مقصد:
It’s my job to deal with him.
Why do you argue with him?
شکستن کلمه پس از حروف ربط
متن مبدأ:
به زهرا بگو اگر بچه را خوابوندی،
سیب زمینی‌ها را هم پوست بگیر.
متن مقصد:
به زهرا بگو اگر بچه را خوابوندی،
سیب زمینی‌ها را هم پوست بگیر.
شکستن گروه‌های اسمی
صفت و موصوف؛ مضاف و مضاف الیه؛ حرف تعریف و اسم؛ نام و نام خانوادگی؛ اصطلاحات و ضرب‌المثل‌ها نباید در دو خط شکسته شوند.
متن مبدأ:
یه موتور می‌خرم، یه کمد می‌خرم، یه اتو برای
مادرت، یه یخچال بزرگ
متن مقصد:
I’ll buy a motorcycle,
I’ll buy a dresser…
an iron for your mother
and a big refrigerator
متن مبدأ:
یه جفت کفش دخترونه می‌خواستم که قیمتش
هم مناسب باشه
متن مقصد:
I need a pair of girl’s shoes
for a good price
فعل‌های ترکیبی، افعال معین و فعل‌های کمکی نباید از یک دیگر جدا شوند:
متن مبدأ:
I‘m telling you, as your coach, quit
your whining, get your uniform on
and you get your ass back out there
زیرنویس غلط:
به عنوان مربی بهت میگم که دیگه نق
نزنی و لباست رو بپوشی و بری داخل زمین
زیرنویس صحیح:
به عنوان مربی بهت میگم که دیگه نق نزنی
و لباست رو بپوشی و بری داخل زمین.
علامت‌گذاری در ایجاد زیرنویس
نقطه: برای پایان جمله به کار می‌رود.
ویرگول: برای معکس و تقسیم کردن جمله یا صدا زدن «مارلین، بیا اینجا»
نقطه ویرگول: اصلاً استفاده نکنید.
پرانتز و کروشه: برای توضیح مطالب خیلی خاص
از علامت‌هایی مثل؟؟؟؟ و!!!! به هیچ عنوان استفاده نکنید.
خط تیره «-»: برای نشان دادن انجام مکالمه بین چند نفر صورت می‌گیرد.
سه نقطه «…»: برای نشان دادن مکث‌های بیش از دو ثانیه
داشتم فیلم…. می‌دیدم که فهمیدم
• در صورت قطع شدن حرف ناگهانی حرف فرد:
-مشغول مطالعه کتاب…
-مگه تو کتاب هم می‌خونی؟
…خواندن بودم.
• در صورتی که جمله ناقص یا از وسط شروع شده:
…آشغال کیفم را زد.
کلام آخر
زیرنویس‌گذاری روی فیلم در حوزه‌های مختلف در طول چندین سال اخیر، باعث پیشرفت مردم کشور از نظر سطح دانش زبانی و آموزش در حوزه‌های دیگر شده است. حال با گذشت سال‌های بسیار از تاریخچه پدیدآمدن زیرنویس در ایران، بهتر است تا متخصصین و متصدیان حوزه زیرنویس‌گذاری در بهبود کیفیت زیرنویس‌ها از نظر محتوایی و فنی تلاش کنند.
زیرنویس‌گذاری برای ناشنوایان، دانشجویان، مدرسان در حوزه‌های مختلف، دانش‌آموزان و پژوهش‌گران کشور کاربردهای بسیاری دارد. زیرنویس روی فیلم‌های معمولی و آموزشی مختلف باعث پیشرفت سطح علمی این قشر شده است.
برای شرکت در دوره زیرنویس فیلم دکتر سعید عامری، به دبستان ترجمیک سر بزنید.
در مطالب آینده، بهترین مترجم‌های زیرنویس فیلم را به شما معرفی خواهیم کرد.
ترجمیک موسسه خدمات زبانی است که خدمات ترجمه تخصصی، ویرایش و تولید محتوا را با استفاده از متخصصان این حوزه به شما ارائه می‌دهد. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد خدمات، به ترجمیک مراجعه کنید. اگر هم قصد فعالیت به عنوان مترجم، نویسنده یا ویراستار را دارید، می‌توانید از صفحه استخدام مترجم، در ترجمیک استخدام شوید.
منابع: اصول زیرنویس سعید عامری
عالی و سودمند، چون همیشه.
و با چند ایراد کوچک ه نوشتاری.
اگر دوست داشته باشید، می توانم مصداقی نشان دهم.