سومین جشنواره ترجمه ادبی ترجمیک

من این نامه فرخ گرفتم به فال
سرو سایه فکن، محمدعلی اسلامی ندوشن

اگر بپذیریم که آزمایش نخست شاهنامه از شبی سربرآورده است که فردوسی در دیباچۀ بیژن و منیژه از آن یاد کرده باید آن شب را در تاریخ ایران دلفروزتر از هر روز بگیریم.

شب تیرۀ موحشی است که خواب از چشم سرایندۀ جوان ربوده شده است، ناگهان از جای می‌جهد و بانگ می‌زند که «بت مهربانش چراغ بیفروزد» زن شگفت‌زده علت بیداری او را در نیمه‌شب جویا می‌شود. فردوسی از وی می‌خواهد که نار و ترنج و بهی بیاورد و برایش چنگ بنوازد، تا شب بر او کوتاه گردد و او چنین می‌کند.

گهی می‌گسارید و گه چنگ ساخت

تو گفتی که هاروت نیرنگ ساخت

دلم بر همه کام پیروز کرد

شب تیره همچون گَهِ روز کرد

آنگاه «بت مهربان» که گویا همسر اوست ضمن نواختن چنگ داستان «بیژن و منیژه» را نرم‌نرم برای او حکایت می‌کند و از او می‌خواهد که آن را به شعر آورد، فردوسی می‌پذیرد و این نخستین داستان شاهنامه می‌شود.

در این دیباچه فردوسی جوان است و عروس مهربانش هنر بزم‌آرائی و چنگ‌نوازی دارد و از داستان‌های دیرینۀ ایران باخبر است که این نشانۀ آزادگی مشرب و لطف طبع اوست. آنان در باغی زندگی می‌کنند که اسباب آسایش نسبی در آن فراهم است. با وصف چنین سامان و چنین یار دلنوازی طبیعی بوده است که کار شاهنامه در راهی آنگونه پرشکوه به جلو رود. مفهوم توصیف این شب از نظر فردوسی هرچه بوده باشد، ما امروز می‌توانیم آن را کنایه‌ای بگیریم بر شب ایران که با شمع شاهنامه روشن می‌گردد و خندۀ جام زنگ ظلام را از آن می‌زداید و اکنون نیز که هزار سال از آن زمان گذشته باز می‌بینیم که شعلۀ آن شمع همان آتش نمردنی است و اگر خوب گوش فرا دهیم طنین آوای فردوسی و نوای چنگ یار دلارامش را از ورای قرون خواهیم شنید.

در میان سرزمین‌های ایران، دو نقطه برجستگی خاص دارند زیرا برایش از هر ناحیۀ دیگر در ایران ماجرا، فرهنگ و تاریخ آفریده‌اند، یکی فارس و دیگری خراسان؛ فارس در جنوب ایران در حاشیۀ دریای آزاد، دو خانوادۀ سترگ از خود بیرون داده است یکی هخامنشی و دیگری ساسانی که بیش از ششصد سال بر تاریخ ایران و جهان استیلا داشته‌اند. خرابه‌های تخت‌جمشید در این خاک قرار دارد و تاریخش با تاریخ خوزستان که در همسایگی اوست آمیخته شده است، برخوردار از دو نقطۀ گرمسیری و سردسیری هیچ‌یک از مواهب طبیعی از این سرزمین دریغ نگردیده است.

خراسان کشور آفتاب خیزان، همسایۀ سیستان داستانی، جائیست که حماسۀ ملی ایران در آنجا پدید آمد، دیار پارت‌ها که به قول بارتولد، «چون به زندگانی ساده و جنگجویانۀ ایرانیان شرقی وفادار بودند، توانستند سلوکی‌ها را از کشور برانند»، و بعد از اسلام بیش از هر ایالت دیگری در تکوین شخصیت ایران دست داشته است: نهضت‌های مقاومت از آنجا سربرآورد، حکومت بنی‌امیه از آنجا برافتاد، زبان فارسی دَری از آنجا پاگرفت، عرفان ایران از آنجا بالید، و سرانجام می‌توان حرف کورزون را پذیرفت که نوشته است: در هیچ نقطۀ دیگر آسیا با همان مساحت به اندازۀ خراسان آن همه کشته بر خاک نیفتاده است...

برای شرکت در بخش ترجمه فارسی به عربی، لطفا قطعه شعر زیر را به فارسی ترجمه کنید.

ارغوان

ارغوان، شاخه همخون جدا مانده من
آسمان تو چه رنگ است امروز؟ آفتابی‌ست هوا؟
یا گرفته‌است هنوز؟
من در این گوشه که از دنیا بیرون است
آسمانی به سرم نیست
از بهاران خبرم نیست
آنچه می‌بینم دیوار است
آه این سخت سیاه
آن چنان نزدیک است
که چو بر می‌کشم از سینه نفس
نفسم را بر می‌گرداند
ره چنان بسته که پروازِ نگه
در همین یک قدمی می‌ماند
کورسویی ز چراغی رنجور
قصه پرداز شب ظلمانی‌ست
نفسم می‌گیرد
که هوا هم اینجا زندانی‌ست
هر چه با من اینجاست
رنگ رخ باخته است
آفتابی هرگز
گوشه چشمی هم
بر فراموشی این دخمه نینداخته است.
اندر این گوشه خاموش فراموش شده
کز دم سردش هر شمعی خاموش شده

یاد رنگینی در خاطرمن
گریه می‌انگیزد
ارغوانم آنجاست
ارغوانم تنهاست
ارغوانم دارد می‌گرید…
چون دل من که چنین خون آلود
هر دم از دیده فرو می‌ریزد
ارغوان،
این چه رازی‌ست که هر بار بهار
با عزای دل ما می‌آید؟
که زمین هر سال از خون
پرستوها رنگین است
وین چنین بر جگر سوختگان
داغ بر داغ می‌افزاید؟
ارغوان پنجه خونین زمین
دامن صبح بگیر
وز سواران خرامنده خورشید بپرس
کی بر این دره غم می‌گذرند؟
ارغوان خوشه خون
بامدادان که کبوترها
بر لب پنجره باز سحر غلغله می‌آغازند
جان گل رنگ مرا
بر سر دست بگیر
به تماشاگه پرواز ببر
آه بشتاب که هم پروازان
نگران غم هم پروازندارغوان بیرق گلگون بهار
تو برافراشته باش
شعر خونبار منی
یاد رنگین رفیقانم را
بر زبان داشته باش؛
تو بخوان نغمه ناخوانده من
ارغوان شاخه همخون جدا مانده من…

- هوشنگ ابتهاج

برای شرکت در بخش ترجمه عربی به فارسی، لطفا قطعه شعر زیر را به فارسی ترجمه کنید.

لا أريد لهذي القصيدة أن تنتهي ...، محمود درویش

كان أنيقا كريش الطواويس، لكنه
لم يكن «دون جوان».
تحط النساء
على قلبه خدما للمعاني،
و يذهبن في كلمات الأغاني
و يمشي وحيدا
إذا انتصف الليل قاطعه الحلم:
في داخلي غرف لا يمر بها أحد للتحية.

منذ تركت دمشق تدّفق في لغتي بردا، واتّسعتُ.
أنا شاعر الضوء
و الفل ... لا ظل ... لا ظل في لغتي.
كل شيء يدل على ما هو الياسمين.
أنا العفوي البهي أرقص خيل الحماسة فوق سطوح الغناء
و تكسرني غيمة.

- محمود درویش

برای شرکت در بخش ترجمه فارسی به فرانسوی، لطفا متن زیر را به فارسی ترجمه کنید.

سمفونی مردگان، عباس معروفی

مادر گفت: «تو عاطفه نداری.» گفتم: «دارم.» و دارم. تو هم اگر بودی، مادر، جانت به لب می‌رسید. پا در خانه‌ای نمی‌گذاشتی که آب حوضش سبز شده، سیخ‌های کاج کف حیاط را پوشانده، سرما پشت پنجره‌های خاک‌گرفته اتاق‌ها مانده و اجاق‌های مطبخ زیر خرت و پرت‌ها پیدا نیست. بچه‌گربه‌ای که در ناودان آن سر حياط همراه یخ کش آمده، دو ماه است که مدام دارد کش می‌آید. دیگر حالش نیست که بگویی یکی باید بیندازدش پایین. هیچ کسی حال روشن کردن بخاری‌ها را ندارد. آجرهای هفت و هشت بالای دیوارها یکی یکی می‌افتند، انگار که ساختمان سرما خورده باشد. کسی جارو نمی‌زند، مهمان نمی‌آید. لاله‌های مردنگی سردر خانه شکسته‌اند. اتاق‌ها بی‌اثاثیه بزرگ جلوه می‌کنند و انعکاس صدای پای آدم بر مغز چکش می‌زند. صدای نفس لمبر می‌خورد. حتی دیگر جرئت سرفه کردن هم نداری، انگار در مغز خودت می‌پیچد و می‌پیچاندت. فقط از آن همه هیاهو و همهمه، کلاغ‌های کاج مانده‌اند که چاق‌تر و پیرتر روی شاخه‌ها جابجا می‌شوند و با صدای دریده‌شان می گویند: «برف. برف.»

به درخت‌های خشک پیاده‌رو خیره شد: برف شاخه‌ها را خم کرده بود و در بارش بعد حتماً می‌شکستشان. آدم ها هم مثل درخت‌ها بودند، یک برف سنگین همیشه بر شانه‌های آدم وجود داشت و سنگینی‌اش تا بهار دیگر حس می‌شد، بدیش این بود که آدم‌ها فقط یک بار می‌مردند. و همین یک بار به فاجعه دردناکی بود.

از دور شور آبی سبزرنگ را دید و قلبش شروع کرد به زدن. نمی‌دانست این بار که آیدین را می‌بیند چه حالی می‌شود. هیجان این دیدار و درد سرمازدگی پاهاش، هر دو او را بی تاب می‌کرد. چند قدم جلوتر شورزار خاموش را دید که زیر برف فرو مرده بود. صندلی سنگی کنار شورزار هم پوشیده از برف بود. بی آیدین. می‌گفت: «چقدر دلم می‌خواست این پرنده‌های مهاجر پر می‌زدند و می‌آمدند توی ساحل.
گفتم: «کدام ساحل؟»
گفت: «این مرغ‌های دریایی را می‌بینی؟» روی صندلی سنگی‌اش نشسته بود و به آسمان نگاه می‌کرد.
گفتم: «کدام مرغ؟»
گفت: «آن که یک خط سياه دور گردنش است پرنده صلح است.» با لبخندی در تمام چهره، یک خط را در آسمان دنبال می‌کرد.
حوصله نداشتم، از طرفی هم حجره را به امان خدا گذاشته بودم گفتم: «خیلی خوب، پاشو برویم.»
گفت: «با تمام احساسش بال می زند. می‌بینی اورهان؟»

دیگر توان ایستادن نداشت، استخوان‌هاش تیر می‌کشید و پنجة پاهاش از درد فریاد می‌کرد. نای راه رفتن نداشت، حتی یک قدم. دلش می‌خواست یک جایی بیفتد و خوابش ببرد. با این همه مسیرش را عوض کرد و باز راه افتاد.
آیدین گفت: «اخوی! برای خوابیدن هفت هزار سال وقت داریم. تو به چراغ نگاه نکن. بگیر بخواب. أصرار هم نکن که من شب‌ها به اندازه تو بخوابم.»
گفتم: «یک جوان به سن و سال من و تو چند ساعت باید بخوابد؟»
گفت: «یک آدم به سن و سال من و تو چند ساعت باید بخواند؟»
گفتم: «این جور نمی‌شود. باید وسط اتاقمان را تیغه بکشیم. منتهی نه از این طرف. درست از وسط پنجره تیغه بکشیم که یک لنگه مال تو، یک لنگه مال من. چون می‌خواهم یک گلدان بگذارم کنار گلدان تو و ته مانده آبم را بریزم پاش.»
گفت: «آدم تا داستان نخواند معنی زندگی را نمی‌فهمد.»
گفتم: «دنبال چه می‌گردی؟»
گفت: «خودم.»