رزا جمالی، شاعر و مترجم برجسته، در کمیته داوری دومین جشنواره ترجمه ادبی حضور دارد. به همین بهانه با مختصری از زندگی‌نامه و فعالیت‌های حرفه‌ای ایشان آشنا خواهیم شد.
«رزا جمالی» متولد بیست‌وهشتم آبان سال ۱۳۵۶ در تبریز است. او تحصیلات ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان را در شهر تهران به‌پایان رساند. تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته ادبیات نمایشی در دانشگاه هنر تهران آغاز کرد و بعدها در دوره کارشناسی ارشد به تحصیل در رشته ادبیات انگلیسی در دانشگاه تهران پرداخت.
در این مطلب خواهید خواند:
فعالیت ادبی رزا جمالی
«جمالی» فعالیت ادبی خویش را از آغاز دهه ۱۳۷۰ شروع کرد و نخستین شعرش را در سال ۱۳۷۴ در نشریه «شباب» به سردبیری «احمد غلامی» به‌چاپ رساند. در میانه دهه ۱۳۷۰ به حضور در «کارگاه شعر رضا براهنی» روی آورد و در بهار ۱۳۷۷، نخستین مجموعه شعر خویش، «این مرده سیب نیست یا خیار است یا گلابی» را در فضایی کاملا سورئالیستی منتشر نمود.
انتشار این مجموعه شعر در کنار مقالات انتقادی وی در باب شعر و شاعری موجی از بازتاب‌های متفاوت را در میان شاعران و منتقدان ادبی برانگیخت. «محمد رحیم اخوت» آن را «جنینی نه‌ماهه» نام نهاد، «بهزاد خواجات» آن را به‌مثابه «بازگشتی دوباره به شعر موج نو» قلمداد نمود و «کامیار عابدی» هم آن را «آمیزه‌ای از سبک هندی و شعر هوشنگ ایرانی» خواند.
انتشار دومین مجموعه شعر وی، «دهن‌کجی به تو» در ماه‌های پایانی سال ۱۳۷۷، قابلیت‌های زبانی و کلامی شاعر در آفریدن لحنی تغزل‌ستیز و فراتر رفتن از تشبیه و استعارات متداول در زبان شعر و شاعری را بیش از پیش نمایان ساخت تا آن‌جا که برخی آن را نوعی «دهن‌کجی به عرف و عادات شعری» دانستند.
«جمالی» در مجموعه «برای ادامه این ماجرای پلیسی قهوه‌ای دم کرده‌ام» که در زمستان ۱۳۸۰ منتشر گردید، تکنیک‌های نمایشنامه‌نویسی را با زبان شعر در هم می‌آمیزد و شعری چندصدایی را عرضه می‌کند که گفت‌وگوهای بینامتنی بسیاری با شخصیت زن داستان «بوف کور» دارد.
او در مجموعه «این ساعت شنی که به خواب رفته است» با نگاهی فلسفی و اسطوره‌ای به پدیده‌های روزمره زندگی نظیر مرگ و عشق نگاه می‌کند و با دیدی کهن‌الگویی و هستی‌شناسانه و کمیاب در نوع زنانه‌اش نوعی «عرفان زنده و عینی» را به تصویر می‌کشد که در زندگی روزمره جریان دارد. مجموعه شعر «بزرگراه مسدود است» گزیده‌ای از مجموعه شعرهای پیشین «رزا جمالی» است که نشر بوتیمار آن را در سال ۱۳۹۲ منتشر نموده است.
به‌زودی مجموعه شعری با عنوان «این رسم‌الخط فارسی نیست» از او روانه بازار خواهد گردید، مجموعه شعری که درون‌مایه اصلی آن، گذشته و حال یک سرزمین و زبان فارسی است.
منتقدان ادبی او را از شاعران مهم، تاثیرگذار و جریان‌ساز سه دهه اخیر می‌دانند، شاعری متفاوت که زبان و فضاهای جدیدی را در شعر ارائه می‌دهد.
«رزا جمالی»، بی‌شک از معدود شاعران زن معاصر است که سبک و سیاق منحصر به‌فردی دارد. شعر او سرشار از قابلیت‌های زبانی و کلامی است که در فضایی سرد و تا حدی خشن جاری می‌شود و با تسلطی کم‌نظیر در تکنیک پیش می‌رود.
منتقدان ویژگی‌های منحصر به‌فردی را برای شعر وی برشمرده‌اند که بازی‌های زبانی، تصویرسازی خلاق، خلق و آفرینش استعاره‌های تازه و بدیع، آشنایی‌زدایی از زبان متداول، دوری از کلیشه‌های بیانی، چندصدایی، چندزبانی، استفاده از زبان و لحن محاوره و بازآفرینی مضامین شعر کلاسیک فارسی از آن جمله‌اند.
همچنین، تمایل شاعر به روایت کردن در عین معناگریزی، در هم شکستن تقابل‌های دوگانه و سیلان معنا از خصیصه‌های بارز شعر این شاعر است. ضمن اینکه، شعرهای او بیشتر تصویری‌اند و حرکت در همه سطرهای آن مشاهده می‌شود.
مجموعه‌ای از شعرهای وی به زبان انگلیسی در دهلی‌نو منتشر شده است که خود وی در ترجمه بسیاری از اشعار خویش به زبان انگلیسی نقش داشته است. همچنین آثار و اشعار وی به زبان‌های فرانسه، ایتالیایی، ترکی، عربی، بنگالی، هندی، چک، سوئدی، آلمانی و کردی نیز ترجمه شده است. او همچنین در فستیوال‌های جهانی شعر چهره‌ای شناخته‌شده است و در بسیاری از دانشگاه‌های معتبر جهان و همچنین کتابخانه ملی بریتانیا سخنرانی و شعرخوانی داشته است.
رزا جمالی و ترجمه شعر
«رزا جمالی» در کنار شاعری از مترجمان شناخته‌شده و پرکار به‌ویژه در حوزه «شعر و ادبیات انگلیسی» به‌شمار می‌رود. از جمله آثار مطرح در همین زمینه که از این شاعر و منتقد ادبی به‌چاپ رسیده است، کتاب «لبه» گزیده‌ای از اشعار شاعران مطرح انگلیسی‌زبان است. این کتاب از سوی «نشر مهر و دل» به بازار کتاب عرضه شده است و دربردارنده مجموعه شعرهایی از شاعران مطرح انگلیسی‌زبان نظیر «ویلیام باتلریتیس»، «هنری ودذورث لانگ‌فلو»، «تد هیوز»، «راجر مگاف»، «آلن گینزبرگ»، «اما لازاروس» و «سولماز شریف» است.
از دیگر آثار ترجمه‌شده این شاعر و مترجم زاده تبریز، کتاب «لاله‌ها» گزینه‌ای از شعر زنان انگلیسی‌زبان است که از سوی نشر سیب سرخ به بازار کتاب عرضه گردیده است. این مجموعه از جمله شامل اشعاری از «لوئیز گلاک»، «سولماز شریف»، «آن سکستون»، «دوروتی پارکر»، «ناتاشا ترتوی»، «امیلی دیکنسون»، «امیلی برونته» و «کریستینا روزتی» می‌شود. «رزا جمالی» در دیباچه همین کتاب ضمن تاکید بر اهمیت خواندن شعر زنان، آن را در راستای «آگاهی یافتن از مضامین شعر زنان»، «پی بردن به سبک‌های شعری مورد علاقه زنان» و همچنین «اطلاع پیدا کردن از دایره واژگانی زنان» دانسته است.
ترجمه داستان و رمان
اما از دیگر فعالیت‌های «رزا جمالی» در حوزه ترجمه که وی را از بسیاری از جهات از دیگر مترجمان حوزه «شعر و ادبیات» متمایز می‌نماید، ترجمه رمان «خانه ادریسی‌ها» نوشته «غزاله علیزاده» است. وی در ترجمه این اثر از زبان فارسی به انگلیسی از همکاری پروفسور فرانکلین لوئیس، ایران‌شناس به‌نام و مترجم سرشناس مولانا بهره‌مند بوده است.
علاوه بر این، در حوزه «داستان و رمان» نیز می‌توان به‌طور مشخص به دو اثر ترجمه‌شده «چفت پشت آبی»، گزیده داستان از «دوروتی پارکر» و همچنین «دم‌بریده‌ها» از «هوارد گریس» در حوزه «رمان کودکان» اشاره نمود.
نمایه آثار
شعر
- این مرده سیب نیست یا خیار است یا گلابی (۱۳۷۷)
- دهن‌کجی به تو (زمستان ۱۳۷۷)
- برای ادامه این ماجرای پلیسی قهوه‌ای دم کرده‌ام (زمستان ۱۳۸۰)
- این ساعت شنی که به خواب رفته است (تابستان ۱۳۹۰)
- بزرگراه مسدود است (گزیده اشعار، بوتیمار ۱۳۹۲)
- این رسم‌الخط فارسی نیست (در دست انتشار)
رمان
- زندانی دره یمگان
نمایش‌نامه
- سایه (این نمایش‌نامه در سال ۱۳۹۵ به کارگردانی لیلی تقی‌پور به روی صحنه رفته است)
- آس پیک و زن تاریک
ترجمه
- برج،گلچین ترجمه شعر معاصر جهان
- دم‌بریده‌ها، هوارد گریس (رمان کودکان)
- دریانوردی به سمت بیزانس (گزینه‌ای از شعرهای ویلیام باتلر ییتس)
- چفت پشت آبی، گزیده داستان (دوروتی پارکر)
- خانه ادریسی‌ها، غزاله علیزاده، ترجمه به انگلیسی
- لبه، آنتولوژی شعر انگلیسی‌زبان
- لاله‌ها، گزیده اشعار شاعران زن انگلیسی‌زبان
- زبان منشوری‌ست، گزیده‌ای از اشعار امیر اور
- درختِ کاج، هانس کریستین آندرسن
نقد ادبی
- مکاشفاتی در باد، مجموعه ای از مقالات بر شعر احمد شاملو، علی باباچاهی، نازنین نظام شهیدی، گراناز موسوی، علی عبدالرضائی، رضا براهنی، یدالله رویایی، رضا چایچی، بیژن جلالی، سید علی صالحی و دیگران که پیش از این در نشریات گوناگون نظیر نامه کانون نویسندگان ایران، جهان کتاب، کارنامه، آدینه، بیدار، زنان، بررسی کتاب و عصر پنج شنبه منتشر شده‌اند (در دست انتشار)
جوایز و افتخارات
- سخنرانی و شعرخوانی در کتابخانه ملی بریتانیا
- عضو هیات داوران در جایزه شعر نیاوران
- عضو هیات داوران در جایزه ملی شعر جم
بریده‌ای از شعر طبیعت بی‌جان از رزا جمالی
برای سطح میز یک لامپ کافی ست
این باد بود که در را بست
این‌جا را به سرعت برق پیدا کرده بود
آن خروس که فردا را خوانده بود …
کرکسی ساده روی دیوار نشسته است
بگذار به آب بریزیم آنچه را از فرط ما گذشته است
دیگر هجاهایش خوانده نمی‌شود
محو بر سرزمینی که از یاد رفته است …
این‌جا کرکسی است که با آب هم‌خوابه می‌شود.
یک دیدگاه در «بررسی زندگی‌نامه و آثار رزا جمالی مترجم، شاعر و منتقد ادبی»;