چند نکته برای یادداشت‌برداری در ترجمه شفاهی پیاپی

ترجمه شفاهی یکی از چالش‌برانگیزترین، دشوارترین و در عین حال هیجان‌انگیزترین انواع ترجمه است و شاید رسیدن به چنین سطحی از ترجمه آرزوی بسیاری از تازه‌مترجم‌ها باشد. متاسفانه بسیاری از مترجمان به‌دلیل شرایط خاص ترجمه شفاهی، پیش از شروع به کار و قرار گرفتن در موقعیت چندان اطلاعی از نحوه کار، راهکارها و فنون ترجمه شفاهی پیاپی ندارند.

حتی آن دسته از مترجمان که در رشته مترجمی تحصیل کرده‌اند هم شانس زیادی برای آماده شدن پیش از ورود به بازار ترجمه شفاهی ندارند و بیش‌تر با مسائل نظریِ ترجمه شفاهی آشنا هستند که هنگام کار و در بازار ترجمه شفاهی، جز چند مورد، کاربردی برایش نمی‌یابند.

در این مقاله به یکی از فنون عملی ترجمه شفاهیِ پیاپی خواهیم پرداخت، پس با ترجمیک همراه باشید.

ترجمه شفاهی و ترجمه کتبی

برخلاف ترجمه کتبی که مترجم متن مبدا را در اختیار دارد و می‌تواند هرچند بار که نیاز است آن را مطالعه کند و بخش‌های مختلفش را بازبینی و خلاصه زیر و رو کند، در ترجمه شفاهی محتوای مبدا معمولا فقط یکبار و به‌مدتی کوتاه در اختیار مترجم قرار می‌گیرد و مترجم شفاهی باید در لحظه یا به فاصله‌ای کوتاه (بسته به نوع ترجمه شفاهی) محتوای مقصد را ارائه کند.

علاوه‌براین، مترجم شفاهی امکان ویرایش ترجمه و تغییر آن را ندارد. برای همین است که گاهی مترجمان حرفه‌ای هم هنگام ترجمه شفاهی اشتباهات فاحشی مرتکب می‌شوند.

اگر مترجم کتبی اشتباه کند می‌تواند اشتباهش را به‌سادگی اصلاح کند اما اشتباه مترجم شفاهی، اگر قابل اصلاح باشد، به‌این سادگی‌ها جبران نمی‌شود. برای همین هم مترجم شفاهی تحت فشار و استرس بیشتری قرار می‌گیرد.

ترجمه شفاهی و انواع آن

ترجمه شفاهی به سه دسته‌ی همزمان، پیاپی (در ترجمیک به این نوع، ترجمه حضوری هم می‌گوییم) و دیداری تقسیم می‌شود. ترجمه شفاهی همزمان، همان‌طور که از اسمش پیداست، همزمان با محتوای مبدا تولید و ارائه می‌شود.

این روند پیچیده فشار زیادی به مغز وارد می‌کند، برای همین هم ترجمه شفاهی برای مدت طولانی حتما باید با همکاری دو مترجم انجام بگیرد تا اگر یکی خسته شد یا در لحظه نتوانست محتوای مقصد را ارائه کند یا فشار و استرس باعث مختل شدن روند ترجمه شد، مترجم دیگر کار را ادامه دهد.

ترجمه دیداری، نوعی از ترجمه شفاهی است که در آن محتوای مبدا به‌جای کلام از طریق علائم نوشتاری ارائه می‌شود و در واقع مترجم می‌تواند روی مانیتور مخصوص، متن مبدا را ببیند اما باید همزمان یا با فاصله‌ای کوتاه محتوای مقصد را به‌صورت شفاهی ارائه کند.

در این نوع ترجمه هم مترجم شفاهی متن مبدا را فقط برای مدت کوتاهی می‌بیند و متن مبدا به‌صورت جمله‌هایی روی صفحه ظاهر شده و خیلی زود جای خود را به جمله‌های بعدی می‌دهند.

شاید فکر کنید سخت‌ترین نوع ترجمه شفاهی همین ترجمه همزمان باشد اما ترجمه شفاهی پیاپی هم دشواری‌های خاصی دارد که در پاراگراف بعدی به آن می‌پردازیم.

ترجمه شفاهی پیاپی هم تا حدودی شبیه ترجمه همزمان است. در ترجمه پیاپی هم محتوای مبدا فقط یکبار و برای مدتی کوتاه در اختیار مترجم قرار می‌گیرد. شاید بزرگترین تفاوت ترجمه پیاپی و همزمان فاصله زمانی دریافت محتوای مبدا و ارائه محتوای مقصد باشد.

برخلاف ترجمه همزمان که مترجم مجبور است محتوای مقصد را تقریبا همزمان با محتوای مبدا ارائه کند، مترجم شفاهی پیاپی ابتدا محتوای مبدا را دریافت می‌کند (یعنی به سخن گوینده گوش می‌دهد) و بعد از اینکه گوینده جمله‌اش را تمام کرد، صبر می‌کند تا مترجم ترجمه را ارائه دهد.

گوینده معمولا بین سی تا چهل ثانیه (یا بیشتر) صحبت می‌کند و بعد متوقف می‌شود، این فاصله زمانی را می‌توان از قبل برای گوینده مشخص کرد. البته مترجم شفاهی هم باید خودش را با سرعت حرف زدن گوینده هماهنگ کند.

ترجمه شفاهی پیاپی و یادداشت‌برداری

فاصله زمانی که از تولید محتوای مبدا تا تولید محتوای مقصد وجود دارد ممکن است به‌سادگی سبب شود مترجم بخشی از محتوای مبدا را فراموش کند، به‌خصوص وقتی جملات طولانی یا پای آمار و ارقام در میان باشد. برای حل این مشکل، بسیاری از مترجمان شفاهی پیاپی از تکنیک‌های تقویت حافظه و یادداشت‌برداری استفاده می‌کنند. در این مقاله ترجمیک به یکی از تکنیک‌های یادداشت‌برداری ترجمه شفاهی می‌پردازد.

تکنیک یادداشت‌برداری رُزان (Rozan system)

تکنیک‌های یادداشت‌برداری زیادی وجود دارد اما روش یادداشت‌برداری رُزان میان مترجمان شفاهی رایج‌تر است. این روش را ژان فرانکس روزان ابداع کرده و هفت اصل کلی دارد که در زیر می‌آید:

1. ایده اصلی را بنویسید نه کلمه.
2. علامت اختصاری: مترجمان شفاهی حتی برای کلمات کوتاه چهار- پنج حرفی هم باید یک علامت اختصاری واضح داشته باشند. مترجمان معمولا چند حرف ابتدایی واژه و بعد حروف آخر آن را بالاتر می‌نویسند. مثلا به‌جای attack می‌نویسند at^ck. البته این علائم کاملا شخصی هستند و هیچ قاعده درست و غلطی نمی‌توان برایش تعریف کرد.
3. پیوندها:  برای وصل کردن یادداشت‌هایتان به هم از علائمی مانند = / vs. / < / > و غیره استفاده کنید، مثلا به‌جای «England versus Brazil in the U.S Cup.» بنویسید «En vs. Bra». علاوه‌براین می‌توانید واژگان بلندی که یک مترادف کوتاه (از نظر نوشتاری) دارند یا واژگانی را که معنای مشابه دارند به‌جای هم بنویسید، مثلا می‌توانید به‌جای «however, although, though, notwithstanding» و واژگان مشابه دیگر، بنویسید «but».
4. منفی کردن: علامت‌ها را منفی کنید! مثلا اگر علامت اختصاری‌تان برای واژه «agree» علامت «ok» است، می‌توانید برای «disagree» به‌سادگی از علامت «ok» استفاده کنید.
5. تاکید: برای اینکه تاکید روی واژگان خاص را که باید در لحن‌تان هنگام ترجمه منتقل کنید می‌توانید زیر واژه‌ای که باید روی آن تاکید شود خط بکشید، مثلا به‌جای «it was a very difficult situation.» بنویسید «dif^lt sit^on».
6. زیر هم نوشتن: یادداشت‌هایتان را عمودی بنویسید تا هنگام ترجمه گیج نشوید.
7. جابه‌جایی: هشتاد تا نود درصد گفتار را می‌توان با علائم نوشت.

با توجه به اصول رُزان جمله

“Over the course of 1954, prices rose, although not to the same extent as income, thus the population’s net income increased”.

را می‌توان به‌صورت زیر خلاصه کرد:

۵۴, price ↑

but_____no=income ↑

                  so_____pop^on ↑

البته هیچ قانون خاصی در یادداشت‌برداری وجود ندارد و بسته به عادات نگارشی می‌توانید سبک یادداشت‌برداری‌ را برای خودتان شخصی‌سازی کنید. اگر سوال، نظر یا پیشنهادی دارید، حتما در قسمت نظرات با ما در میان بگذارید.

مهسا ریاحی