تصور شما از حرفه ویراستاری چیست؟ به به نظر شما یک ویراستار برای فعالیت در زمینه‌های ویرایش تخصصی و ویرایش نیتیو چه توانایی‌هایی باید داشته باشد؟ چگونه در زمینه ویراستاری پیشرفت کنیم؟
شاید همه ما در طول زندگی یا دست‌کم مقاطعی از آن به‌نوعی کار «ویراستاری» را تجربه کرده باشیم. حتی شاید بنا به ملاحظات شغلی و یا تحصیلی خود نوشته یا متنی را بازخوانی، تصحیح یا بازنویسی کرده باشیم. اما فارغ از این تجربیات شخصی، کار «ویراستاری» در دنیای امروز یک ضرورت اساسی است، به‌ویژه این روزها که همگان یک رسانه دارند، در آن می‌نویسند و محتوا منتشر می‌کنند.
ویراستاران گرچه به‌خاطر نوع کارشان اغلب شناخته نمی‌شوند و گویی نامرئی هستند، امروزه در تمامی کشورهای جهان از جایگاهی همپای نویسندگان برخوردارند. ویراستار در واقع خطاهای دستوری، نگارشی و واژگانی و همچنین لغزش‌های ادبی، سبکی و محتوایی متن را اصلاح می‌کند و از این منظر، به باغبانی می‌ماند که شاخه‌های زائد و بی‌ثمر درخت را هرس می‌کند تا زیبایی درخت بیشتر به چشم بیاید.
ویراستار در واقع «واسطه‌ای میان نویسنده و خواننده» و حتی فراتر از این، «شریک نویسنده» است. او شاید یک نویسنده حرفه‌ای نباشد، اما بی‌تردید یک خواننده حرفه‌ای با نگاهی کاملا انتقادی است که می‌تواند نیازهای مخاطبان متن را به نویسنده انتقال دهد. اینک این پرسش پیش می‌آید یک ویراستار خوب و موفق کیست؟ و چه ویژگی‌هایی دارد؟
در این مطلب خواهید خواند:
ویژگی‌های یک ویراستار موفق
بهتر است این بخش را با نقل‌قولی از «آلن سلیگمن»، ویراستار برجسته آمریکایی آغاز کنیم که می‌گوید: «برای اینکه یک ویراستار خوب باشید، بیش از هر چیزی باید یک شنونده واقعا خوب باشید و نه‌تنها به نویسنده، بلکه به هر چیزی که آوایی دارد، خوب گوش کنید».
در واقع، یکی از مهم‌ترین مهارت‌های ویراستار که باید در تقویت آن بکوشد، توانایی برقراری ارتباط است. او برای بهبود روند انجام کار چاره‌ای جز تعامل مداوم و مستمر با عوامل چاپ و نشر ندارد. در عین حال، او باید بتواند با واژه‌های زبان نیز که در واقع ابزار کار او هستند، ارتباط برقرار کند و واژه یا ساختار نحوی مناسب را برای تبدیل نوشته‌ای پیچیده و درهم‌تنیده به متنی آراسته و صیقل‌خورده برگزیند.
ویراستاری به یک معنا یک حوزه بینارشته‌ای است که از یک‌سو با ادبیات و از دیگر سو با زبان‌شناسی ارتباط دارد. از همین‌رو، یک ویراستار موفق باید بر اصول ادبی و زیباشناختی زبان تسلط داشته باشد و در کنار بهره‌مندی از تخصص‌های موضوعی، آیین نگارش را خوب بداند و با اصول دستور زبان و قواعد واژه‌سازی آن آشنایی کامل داشته باشد.
علاوه بر این، با توجه به مجموعه مطالبی که صاحب‌نظران حوزه ویراستاری کرده‌اند، ملاک‌های هفت‌گانه زیر را می‌توان به عنوان ویژگی‌های اصلی یک ویراستار موفق معرفی کرد:
صدای نویسنده و لحن اصلی متن را حفظ می‌کند
حفظ صدای نویسنده و پایبندی به لحن اصلی متن شاید مهم‌ترین رسالت یک ویراستار باشد. هر چند ویرایش سبکی و ادبی و یا به‌عبارتی زیبانویسی متن می‌تواند نقش به‌سزائی در جذب مخاطب و به‌تبع آن، موفقیت یک اثر داشته باشد، گاهی سطح این تغییرات آن‌چنان بیش از حد و غیرمعمول است که روح و لحن اصلی متن را کاملا دگرگون می‌کند.
یک ویراستار موفق همواره باید این نکته را مد نظر داشته باشد که هر واژه و هر مفهومی در هر متنی لحنی دارد و هرگونه جابجایی در واژه‌های متن بدون در نظر گرفتن لایه‌های نمادین، عاطفی و فرهنگی هر واژه و همچنین بدون توجه به بافت روایی متن می‌تواند مانع از رسیدن پیام مورد نظر نویسنده به خواننده شود.
نگاه همه‌جانبه دارد و به جزئیات توجه می‌کند
کار ویراستاری تنها محدود به اصلاح غلط‌های املایی و یا گذاشتن چند نقطه و ویرگول در متن نمی‌شود، بلکه علاوه بر تصحیح ظاهری متن یعنی اصلاح غلط‌های املایی و نشانه‌گذاری، شامل ویرایش کیفی و محتوایی و حتی بازنویسی متن نیز می‌شود. ویراستار تمام جزئیات متن را با دقت از زیر نظر می‌گذراند و روح اصلی متن را از لابه‌لای عناصر و واژه‌های متن بیرون می‌کشد. آن‌گاه، در عین پایبندی به لحن اصلی متن، تغییرات لازم را برای انتقال هر چه بهتر پیام نویسنده به خواننده اعمال می‌کند.
نظرات تخصصی و سازنده می‌دهد
یک ویراستار خوب و موفق نگاه کارشناسانه به متن دارد و به‌جای نویسنده در واقع نوشته را نقد می‌کند. گاهی ممکن است یک ویراستار نوعی پیش‌زمینه ذهنی نسبت به یک نویسنده و آثار قبلی او داشته باشد. اما حتی در این‌صورت هم باید توجه و تمرکز خود را بر روی متن و مشکلات آن و نه شخص نویسنده معطوف کند. یک ویراستار موفق هرگز درگیر احساسات نمی‌شود و فارغ از تعلقات و دلبستگی‌های خویش نسبت به نویسنده تنها به تجزیه و تحلیل متن و رفع مشکلات آن می‌پردازد.
متن را از نگاه خواننده نقد می‌کند
شاید این پرسش در ذهن خوانندگان مطرح شود که چرا مثلا خود نویسنده نتواند کار ویراستاری را انجام دهد؟ واقعیت این است که هر نویسنده‌ای در هنگام خلق اثر بارها و بارها آن را بازنویسی می‌کند، مدام جملات و عبارات را بالا و پایین می‌کند، می‌نویسد و پاره می‌کند، خط می‌زند و اضافه می‌کند. اما در نهایت، به جایی می‌رسد که می‌بیند دیگر کار پیش نمی‌رود.
درست در همین لحظه است که او نیاز به همراهی و همکاری ویراستار پیدا می‌کند. در واقع، بزرگ‌ترین مزیت ویراستار این است که نویسنده متن نیست و به‌عبارتی در جریان ایده محوری آن قرار ندارد. به بیان دقیق‌تر، ویراستار همواره خود را جای خواننده اثر می‌گذارد و همانند یک خواننده حرفه‌ای انتخاب‌های واژگانی و ساختارهای نحوی متن و همچنین سبک روایی آن را بازبینی و کاستی‌های احتمالی آن را برطرف می‌سازد.
ویراستار خوب خلاقیت و نوآوری دارد
هر چند حفظ صدای نویسنده و پایبندی به لحن اصلی متن در کار ویراستاری موضوعیت دارد، اما گاهی کلمات چنان تکراری و کلیشه‌ای هستند و جملات و عبارات چنان ساز مخالف می‌زنند که ویراستار چاره‌ای جز بازنویسی کامل متن ندارد. در چنین وضعیتی، ویراستار نیاز به ارتباط مداوم و مستمر با نویسنده برای رفع موارد ابهام در متن دارد. البته، بازنویسی به معنای افزودن اطلاعات اضافی به متن نیست. بلکه، در واقع به معنای بازتولید محتوای اصلی متن در عین بهره‌گیری از خلاقیت‌های زبانی و به‌کارگیری مهارت‌های کار ویراستاری است.
اهل مطالعه است و دستی بر قلم دارد
مطالعه کردن و کتاب خواندن لازمه کار ویراستاری است؛ اما یک ویراستار موفق علاوه بر مطالعه آثار منثور و منظوم در کنار فراگیری اصول درست‌نویسی، باید دستی بر قلم نیز داشته باشد. هر چند بسیاری از ویراستاران معمولا تمایل چندانی به نوشتن ندارند، اما دانش و مهارت ویراستاری تنها از طریق تجربه کردن یعنی نوشتن و دست به قلم شدن به‌دست می‌آید.
البته، برای ویراستاری لازم نیست نویسنده‌ای خبره باشید. اما به هر روی، نوشتن مقاله، رمان یا هر فرم دیگری از متن که ویراستاری آن را انجام می‌دهید، سبب می‌شود تا نسبت به مشکلات اشراف بیشتری پیدا کنید و تکنیک‌های نوینی را برای کار ویراستاری فرا بگیرید.
صبور و بردبار است
ویراستاری کاری تکراری و بسیار وقت‌گیر است. یک ویراستار خوب و موفق باید سروکله زدن با واژه‌ها و ایده‌ها را دوست داشته باشد، باید صبور و بردبار باشد و یک متن را بارها و بارها بخواند و آن را ویرایش و بازنویسی کند تا بتواند رسالت واقعی خود را به عنوان پلی میان نویسنده و خواننده انجام دهد.
چند نکته پایانی
البته، ویژگی‌های یک ویراستار موفق تنها محدود به موارد هفت‌گانه بالا نمی‌شود و شامل ملاک‌های دیگری نیز می‌شود، از جمله اینکه:
- ویراستار باید جزئی‌نگر و دقیق باشد و به‌عبارتی در تمام جزئیات متن دقت کند.
- ویراستار باید بتواند منطقی فکر کند. او باید الگوها را بشناسد و بتواند ایده‌ها و مفاهیم را سازمان‌دهی و دسته‌بندی کند.
- ویراستار باید تمرکز بالایی برای به خاطر سپردن جزئیات متن داشته باشد و همان‌گونه که «جرالد گروس» می‌گوید: «اگر نتوانید در مدت زمان طولانی سطح اضطراب و تمرکز خاصی را تحمل کنید، احتمالا نمی‌توانید یک ویراستار خوب باشید.»
- ویراستار باید بتواند ساعت‌های طولانی و بدون آنکه احساس خستگی کند، به مطالعه و ویراستاری بپردازد.
- ویراستار باید فردی امین و قابل اعتماد باشد. او باید در انتقال مفاهیم امین باشد و اصل گفته‌های نویسنده را منتقل کند.
- نکته آخر اینکه، برخلاف تصور بسیاری که ویراستاری را کاری تکراری و ملال‌آور می‌دانند، این کار می‌تواند با هیجانات پنهان و حتی رخدادهای غیر قابل پیش‌بینی همراه باشد.
شاید در پایان این مطلب، اشاره به نقل‌قولی از «آرتور پلوتنیک»، روزنامه‌نگار و کتابدار معروف آمریکایی چندان خالی از لطف نباشد:
«تنها عنصر قابل پیش‌بینی در ویراستاری این است که برای مشکل بعدی، هزاران راهی که به حل مسائل قبلی کمک کرده است، برتری نخواهد داشت.»
ترجمیک نیز در این راستا، کارگاه آموزش ویرایش و درست نویسی برگزار می‌کند که صورت آنلاین و با بهترین اساتید کشور فعالیت خواهد داشت. برای ثبت نام و کسب اطلاعات دیگر، به بخش ثبت نام کارگاه ویرایش مراجعه کنید.
