روز ۱۸ دسامبر هر سال به عنوان روز جهانی زبان عربی انتخاب شده است. ترجمیک این روز را به هموطنان عرب‌زبان و مترجمان عربی فعال در ترجمیک تبریک می‌گوید.
در سال ۱۹۷۳، مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصمیم گرفت زبان عربی را به لیست زبان‌های رسمی کاربردی در مجمع عمومی و کمیته‌های اصلی آن بیفزاید. در پیشگفتار قطعنامه سازمان ملل متحد برای به رسمیت شناختن زبان عربی به عنوان یکی از شش زبان رسمی این سازمان آمده است که مجمع عمومی به نقش مهم زبان عربی در حفظ و گسترش تمدن و فرهنگ بشر اذعان دارد و درک می‌کند که زبان رسمی ۱۹ عضو مجمع عمومی است.
در سال ۲۰۱۰، سازمان ملل متحد تصمیم گرفت تا شش زبان رسمی برگزیده خود را جشن بگیرد و ۱۸ دسامبر را به عنوان روز بین‌المللی زبان عربی انتخاب کرد. نخستین جشن روز جهانی زبان عربی توسط یونسکو در سال ۲۰۱۲ برگزار شد و خواستار ارتقای رسمی و بین‌المللی زبان عربی در این روز شد.
در حال حاضر بیش از ۴۲۰ میلیون نفر در سراسر جهان از جمله ۲۳ کشور عربی و برخی مناطق غربی کشورمان به زبان عربی سخن می‌گویند. همچنین بیش از یک و نیم میلیارد مسلمان در جهان این زبان را برای ادای مناسک و عبادات به ویژه جهت قرائت قرآن کریم و آشنایی با سنت و فقه مورد استفاده قرار می‌دهند. مطابق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، آموزش زبان عربی تا پایان دوره دبیرستان الزامی است و از این رو بسیاری از ایرانیان آشنایی کم و بیشی با زبان عربی دارند.
در این مطلب خواهید خواند:
زبانی با بیش از ۱۲ میلیون واژه
زبان عربی فصیح (کلاسیک) در واقع لهجه‌ای است که از بقیه گویش‌های رایج در میان عرب‌ها در گذشته متمایز شد. عرب‌ها دارای چندین گویش و حتی زبان بودند به‌طوری‌که هر قبیله‌ای بدون قطع ارتباط با گویش‌های مختلف، دارای گویش خاص خود بود.
تنوع گویش‌ها و قدرت اشتقاقی زبان عربی، توان واژه سازی ویژه را به زبان عربی داده تا جایی که دانشمند برجسته عراقی «جواد علی» در کتاب «تاریخ عرب پیش از اسلام» تعداد واژگان این زبان را بیش از ۱۲ میلیون واژه می‌داند به این ترتیب عربی را به جرات می‌توان پربارترین زبان در تاریخ بشر دانست و کمتر زبان زنده‌ای در جهان امروز وجود که واژه‌ای از زبان عربی به آن راه نیافته باشد.
زبان عربی به زبان «ضاد» نیز معروف است زیرا تنها زبان دنیاست که این حرف را دارد و تلفظ می شود.
زبان عربی یکی از ساختارمندترین قواعد را در میان زبان های جهان دارد. همین موضوع باعث شده زبان عربی نسبت به دیگر زبان ها از تعداد کلمات و مصدرهای زیادتری برخودار باشد و واژه‌زایی در این زبان سهل و آسان باشد. زبان عربی زبان شعر، ادبیات و فلسفه است.
لهجه‌های مختلف زبان عربی
زبان عربی دارای لهجه‌های متفاوتی است. مردم در یمن و سومالی در شرق تا کشورهای مراکش و موریتانی در غرب جهان، به زبان عربی سخن می گویند اما هر یک به لهجه و گویش مخصوص خود. در هر کشور و منطقه ای، زبان عربی با لهجه خاص آن بیان می شود.
مردم عرب ایران نیز در بخش هایی از کشور از جمله مرکز و جنوب خوزستان، جنوب ایلام و بخش هایی در استان های فارس، بوشهر، هرمزگان، تهران و خراسان به زبان عربی صحبت می کنند و زبان عربی زبان مادری آنهاست.
زبان عربی مردم خوزستان و جنوب ایلام، «لهجه اهوازی» نامیده می‌شود. البته تمایزها و تفاوت‌هایی بین لهجه مردم عرب در مرکز و جنوب استان خوزستان وجود دارد.
لهجه مردم مرکز و جنوب عراق، کویت و شرق عربستان سعودی نیز به لهجه مردم عرب خوزستان نزدیک است. لهجه مردم عرب در استان های فارس، هرمزگان و بوشهر نیز با لهجه مردم کشورهای عربی جنوب خلیج فارس اشتراکات زیادی دارد.
زبان هر یک از کشورهای عربی نیز تحت تاثیر فرهنگ و زبان‌های مجاور بوده است. مثلا در زبان عربی مردم سوریه و لبنان، کلمات فرانسه بسیاری دیده می‌شود زیرا این کشورها مدت زیادی تحت قیمومت فرانسه بوده‌اند. زبان عربی در مراکش نیز تحت تاثیر زبان فرانسوی، اسپانیولی و حتی زبان امازیغی (زبان بربرها) هست.
همچنین تحت تاثیر حضور طولانی مدت انگلیسی‌ها و ارتباطات با آن‌ها، زبان عربی و لهجه مردم جنوب عراق، کویت و مردم عرب جنوب خوزستان حاوی کلمات زیاد انگلیسی است. لهجه‌های عربی اهوازی، کویتی و عراقی به دلیل مجاورت با زبان‌های فارسی و ارتباط با انگلیسی، از این دو، کلماتی را گرفته‌اند.
تلفظ‌های مختلف در لهجه‌های مختلف زبان عربی
در لهجه‌های مختلف، شکل و تلفظ حروف نیز تغییر می‌کند. مثلا مردم در سوریه و لبنان، حرف جیم را به شکل ژ و حرف ذ را به صورت ز تلفظ می‌کنند. در مصر حرف ج در برخی حالات به شکل گ تلفظ می‌شود. مانند کلمه جمهوریه که به صورت گمهوریه تلفظ می‌شود.
در لهجه عربی در جنوب عراق، کویت و لهجه اهوازی نیز در برخی حالات حرف ج به صورت ی (دجاجه = دیایه)، حرف ق به صورت گ (قل = گل) (قعده = گعده) و حرف ک به صورت چ (کذاب = چذاب) تلفظ می‌شود.
همچنین لهجه عراقی و شمال سوریه نیز تحت تاثیر زبان ترکی قرار گرفته اند. در عربی عراقی و سوری شاهد تعداد زیادی از پسوندهای «جی» هستیم که از زبان ترکی گرفته شده و «چی» تلفظ می‌شود. این پسوند نشانه حرفه و شغل است که از جمله می‌توان به جادرجی، جایجی و باجه جی و حتی خاشقجی (همان قاشقچی خودمان) اشاره کرد.
مردم ۵ کشور جنوب خلیج فارس یعنی قطر، بحرین، عربستان سعودی، امارات و عمان، با ریتم کُند سخن می‌گویند و کلمات را شمرده شمرده بیان می‌کنند. سرعت تلفظ کلمات عربی در لهجه‌های اهوازی، عراقی، کویتی و اردنی متعادل می‌شود. نه سریع صحبت می‌کنند و نه آهسته. مردم سوریه و شام عربی را با کشیدن حرف‌ها و کلمات بیان می‌کنند چیزی شبیه لهجه اصفهانی زبان عربی. ریتم سخن گفتن به زبان عربی با ورود با قاره آفریقا یعنی در مصر سرعت می‌گیرد و در الجزایر و تونس و مراکش این سرعت به اوج می‌رسد.
تبادلات زبان عربی و زبان فارسی
زبان‌های عربی و فارسی نیز به مبادله کلمه پرداخته‌اند. کلمات بسیاری از عربی در فارسی استفاده می‌شود و کلمات فارسی در عربی مردم جنوب عراق، خوزستان و کویت. از جمله کلمات فارسی در زبان عربی می‌توان به کلمه مهرجان (مهرگان) به معنی جشنواره، بنفسج (بنفش)، تماشا، دریچه (دریشه) و روزنامه به معنی تقویم اشاره کرد.
همچنین برخی کلمات عربی در فارسی با معنی متفاوتی به کار می‌رود همچون واژه «انقلاب» که در فارسی به معنی مصطلح کنونی به کار می‌رود و در عربی از «الثوره» استفاده می‌کنند.
