اصطلاحات رایج در فرآیند نگارش و ارسال مقالات علمی

اصطلاح

تعریف

فرمت IMRAD

رایج‌ترین فرمت مقاله‌نویسی است که توسط مؤسسه استاندارد ملی آمریکا برای یکپارچگی و سازمان‌دهی به نگارش مقاله‌های علمی پیشنهاد گردید. این فرمت از چهار بخش مقدمه، روش‌ها، نتایج و بحث تشکیل شده است.

سپاس‌گزاری (Acknowledgement)

بخشی است که در برخی مقالات علمی پس از قسمت نتایج و بحث قرار می‌گیرد. این بخش برای قدردانی از افرادی است که در انجام پروژه به نویسنده یاری رسانده یا اسپانسر مالی آن بوده‌اند.

پیوست (Appendix)

گاهی نویسندگان اطلاعات تکمیلی را که به فهم بیشتر مطالب اصلی کمک می‌کنند، در پایان مقاله پس از قسمت منابع در قالب بخش پیوست ارائه می‌کنند.

سرقت ادبی/علمی (Plagiarism)

هر گونه تشابه در متن، ایده و طرح یک مقاله با مقاله‌های علمی دیگر تحت عنوان Plagiarism طبقه‌بندی می‌شود. این میزان تشابه توسط نرم‌افزار‌های پیشرفته به‌راحتی شناسایی می‌شود. بنابراین نویسندگان باید از کپی‌برداری اجتناب نموده و در کنار ذکر منبع، ایده خود را با بیان جدیدی عرضه کنند.

ساختن نتایج جعلی یا دیتا‌سازی (Data fabrication)

دیتا‌سازی عملی غیر‌اخلاقی است. در آن، محقق تمام و یا بخشی از داده‌ها را با توجه به داده‌های مقالات مشابه و یا حدسیات ذهنی تولید می‌کند. در اغلب موارد، متخصصان آمار قادر به شناسایی این گونه داده‌ها می‌باشند.

دستکاری نتایج (Data falsification)

گاهی نتایج با انتظارات و فرضیه مطرح شده هم‌خوانی نداشته یا به‌طور کلی معنی‌دار نیستند. در این حالت، محقق اقدام به تغییر نتایج به‌دست آمده می‌کند که یک عمل غیر‌اخلاقی است.

اصطلاح

تعریف

ضریب تأثیر (Impact Factor یا IF)

معیاری برای سنجش اعتبار مجلات علمی است که توسط مؤسسه تامسون رویترز معرفی شده، می‌باشد. این ضریب مجموع استناد‌ها به مقالات یک مجله را نشان می‌دهد.

شاخص SJR

معیاری برای سنجش اعتبار مجلات علمی است که توسط پایگاه اسکوپوس معرفی شده‌اند. این معیار تعداد و اعتبار استناد‌ها به مقالات یک مجله را نشان می‌دهد.

امتیاز چارک (Quartile Score)

معیاری برای رتبه‌بندی مجلات می‌باشد که توسط اسکوپوس ارائه شده است. این معیار در چهار درجه Q1، Q2، Q3 و Q4 تنظیم شده است. مجلات Q1 معتبر‌ترین به‌شمار می‌آیند.

شاخص اچ (H-Index)

شاخصی برای ارزیابی میزان تأثیر‌گذاری پژوهشگران در پیشبرد علم است. این شاخص علاوه بر تعداد مقالات یک پژوهشگر، تعداد استنادات به آثار او را نیز در نظر می‌گیرد. این شاخص در واقع محققان تأثیرگذار را از آن‌هایی که فقط تعداد زیادی مقاله منتشر می‌کنند، متمایز سازد.

ضریب آنی (Immediacy index)

شاخصی برای اندازه‌گیری فوری ارزش یک مجله علمی است. این شاخص از نسبت تعداد کل استنادات به مقاله‌های یک مجله در طی یک سال به تعداد کل مقاله‌هایی که در آن سال در آن مجله منتشر شده‌اند، به‌دست می‌آید. به‌عنوان مثال، اگر تعداد مقالات چاپ شده در یک مجله در سال ۲۰۱۹ برابر ۲۰ باشد و تعداد ارجاعات به مقاله‌های آن در همین سال ۱۰ باشد. در این صورت ضریب آنی این مجله برابر با ۵/۰ خواهد بود.

شاپای مجله (ISSN)

شماره سریال استاندارد بین‌المللی است. این شماره یک شماره هشت رقمی منحصربه‌فرد بوده و برای هویت دادن به نشریه‌های چاپی یا الکترونیکی به‌کار می‌رود.

ژورنال (Journal)

همان مجله است که ممکن است به‌صورت سالنامه، فصلنامه، ماه‌نامه یا هفته‌نامه منتشر شود. معمولاً در ایران به مجلات خارجی ژورنال گفته می‌شود.

اسکوپ (Aim and scope)

هر مجله موضوعات محدودی را پوشش می‌دهد. این موضوعات در قسمت اسکوپ معرفی می‌شوند. بدین ترتیب نویسندگان، مقالات خارج از حیطه کاری خود را شناسایی می‌کنند. در منیجه وقت نویسنده و سردبیر مجله برای ارسال و بررسی مقالات نامرتبط تلف نمی‌شود.

ایندکسینگ (Indexing)

این قسمت در وب‌سایت اغلب مجلات وجود دارد. ایندکسینگ نشان می‌دهد که مجله مورد‌نظر از سوی چه سازمان‌هایی تأیید و یا در چه پایگاه‌هایی نمایه شده است.

دسترسی آزاد (Open access)

به مجلاتی گفته می‌شود که با حمایت مالی شخص یا سازمان خاصی منتشر می‌شوند. محتوای این مجلات به‌صورت رایگان منتشر می‌شوند و خوانندگان برای استفاده از آن‌ها هیچ مانع مادی یا معنوی ندارند.

دسترسی محدود (Close access)

به مجلاتی اطلاق می‌شود که افراد بایستی برای دسترسی به مقالات آن‌ها آبونمان پرداخت کنند.

اصطلاح

تعریف

سابمیت (Submit)

به فرآیند ارسال مقاله برای یک مجله، سابمیت گفته می‌شود. این فرایند می‌تواند با استفاده از سیستم آنلاین یا از طریق ایمیل مجله انجام بگیرد. سابمیت مقاله امتیازی برای نویسنده در بر ندارد.

پیش‌نویس (Draft)

به مقاله علمی پیش از سابمیت شدن، پیش‌نویس گفته می‌شود.

منیواسکریپت (Manuscript)

به مقاله سابمیت شده که هنوز به مرحله پذیرش و چاپ نرسیده است، منیواسکریپت گفته می‌شود.

منیو‌اسکریپت نامبر (Manuscript NO)

به شماره‌ای گفته می‌شود که از سوی مجلات به هر منیواسکریپت سابمیت شده اختصاص داده می‌شود. نویسندگان برای شناسایی و پیگیری مقاله می‌توانند از این شماره استفاده کنند.

مقاله (Article)

به هر نوشته‌ای که با هر سبک و قالبی در مورد یک موضوع مشخص نوشته شده باشد، مقاله گفته می‌شود.

پیپر (Paper)

به نوشته‌هایی که بر اساس استاندارد‌های مشخص‌شده از سوی مجلات علمی تنظیم شده باشند، پیپر یا مقاله علمی گفته می‌شود.

مقاله همایشی (Proceeding)

به مقالاتی گفته می‌شوند که در کنگره‌ها و کنفرانس‌ها ارائه می‌شوند.

راهنمای نویسنده (Guide for author)

هر مجله دستورالعملی را برای راهنمایی نویسندگان در وب‌سایت خود قرار می‌دهد که راهنمای نویسنده نام دارد.

وابستگی (Affiliation)

در مقالات علمی معمولاً بلافاصله پس از نام نویسندگان درج می‌شود. این عبارت وابستگی آکادمیک یا سازمانی هر یک از نویسندگان را نشان می‌دهد. به بیان ساده، محل کار محققان را مشخص می‌کند.

نویسنده مسئول (Corresponding author)

از میان نویسندگان مقاله، یک نفر به‌عنوان مسئول مکاتبه با سردبیر مجله انتخاب می‌شود که نویسنده مسئول نام دارد.

هزینه ثبت‌نام (Registration fee)

به هزینه‌ای گفته می‌شود که برخی مجلات برای سابمیت و داوری مقالات دریافت می‌کنند.

پیج شارژ (Page charge)

هزینه‌ای است که برخی مجلات برای تأمین هزینه‌های چاپ خود به ازای هر صفحه و یا هر عکس رنگی درخواست می‌کنند.

نامه انگیزشی (Cover letter)

متنی است که نویسنده همراه با منیواسکریپت برای مجله ارسال می‌کند. در این متن مواردی همچون منحصر‌به‌فرد بودن موضوع مقاله، اهمیت تحقیق و نتایج به‌دست آمده ذکر می‌شود. هدف از نگارش این متن، ترغیب ادیتور مجله به پذیرش مقاله است.

ادیتور (Editor)

به سردبیر مجله اطلاق می‌شود که مدیریت ژورنال را برعهده دارد. ادیتور، پس از بررسی کلی مقالات سابمیت شده، آن‌ها را برای بررسی علمی به یک یا چند داور ارسال می‌کند و بر اساس نظر آن‌ها در مورد پذیرش یا رد مقالات تصمیم‌گیری می‌کند.

ویت ادیتور (With editor)

مقالات پس از سابمیت شدن در اختیار سردبیر مجله قرار می‌گیرند. او مقاله را از نظر رعایت استاندارد‌های کلی و ارتباط با حیطه کاری مجله، مورد بررسی قرار می‌دهد. به این مرحله ویت ادیتور خطاب می‌شود.

تحت داوری (Under review)

پس از آنکه مقاله از نظر سردبیر واجد شرایط تشخیص داده شد، در اختیار یک یا چند داور قرار می‌گیرد. در این مرحله به مقاله، تحت داوری گفته می‌شود.

ریفرینگ (Refereeing)

به معنای داوری و معادل اصطلاح Under review می‌باشد. در واقع مرحله‌ای است که داوران مجله به ارزیابی علمی مقاله سابمیت شده مشغول هستند.

داوری همتا (Peer review)

به فرآیند ارزیابی همه‌جانبه مقالات‌ علمی توسط متخصصان همان رشته به‌منظور چاپ در مجلات علمی گفته می‌شود.

داوری یک‌سو کور (Single blind review)

در این نوع داوری، مشخصات داور یا داوران برای نویسندگان مقاله افشا نمی‌شود. در حالی‌که داوران به مشخصات و سوابق نویسندگان دسترسی دارند. در نتیجه می‌توانند بدون هر گونه فشار روانی و با دید باز به ارزیابی مقاله بپردازند.

داوری دو‌سو کور (Double blind review)

در این نوع داوری، نویسندگان و داوران از هویت یکدیگر خبردار نخواهند شد. در این حالت از داوری مقرضانه به‌شکل مؤثری جلوگیری می‌شود.

داوری شناس (Open review)

در این نوع داوری،هویت و سوابق نویسندگان و داوران برای یکدیگر مشخص است. این نوع داوری برای کاهش توصیه‌های غیرضروری و جلوگیری از سرقت علمی صورت می‌گیرد.

داوران (Reviewers)

به متخصصان یک رشته که به ارزیابی مقالات علمی آن رشته می‌پردازند، داور گفته می‌شود.

داوران پیشنهادی (Suggest reviewers)

نویسنده مقاله می‌تواند افرادی را برای داوری مقاله خود پیشنهاد دهد. حال ممکن است با آن‌ها موافقت شود یا از آن‌ها برای داوری مقالات نویسندگان دیگر بهره برده شود.

داوران مردود (Oppose reviewers)

نویسنده مقاله می‌تواند نام افرادی را که به هر دلیلی مایل نیست به داوری مقاله او بپردازند، ذکر کند. به این داوران، داوران مردود گفته می‌شود.

ریوایز (Revise)

به ایرادات مقاله گفته می‌شود که باید توسط نویسنده اصلاح گردند. اگر ایرادات مقاله زیاد باشند، ماژور ریوایز (Major revise) و اگر کوچک باشند، مینور ریوایز (Minor Revise) نامیده می‌شود.

تضاد منافع (Conflict of interests)

در این قسمت نویسندگان تأیید می‌کنند که در انجام پژوهش هیچ مشکلی با یکدیگر و یا با سازمان حامی طرح پژوهشی ندارند و ترتیب اسامی نویسندگان مورد قبول همه آن‌ها است.

هایلایت‌های تحقیق (Research Highlights)

این قسمت در فرآیند ارسال مقاله برای برخی مجلات وجود دارد. در این قسمت از نویسندگان درخواست می‌شود که نوآوری و نتایج پژوهش را در قالب چند جمله محدود بیان کنند.

سابمیت (Submitted)

به مقاله‌ای گفته می‌شود که فرآیند سابمیت آن با موفقیت انجام گرفته و منیواسکریپت نامبر دریافت کرده است.

اصلاح (Revise)

حالتی است که داوران مجله خطا‌ها و ایراداتی را در مقاله شناسایی می‌کنند. در این حالت داور از نویسنده می‌خواهد نسبت به رفع آن‌ها اقدام کند. سپس بعد از داوری مجدد درباره پذیرش یا عدم پذیرش آن مقاله تصمیم‌گیری کنند.

نظرات (Comments)

به نظرات داورهای یک ژورنال در رابطه با منیواسکریپت ارسال شده به ژورنال گفته می‌شود.

منیواسکریپت ریوایز شده (Revised manuscript)

به منیواسکریپت اصلاح شده بر اساس نظرات داوران گفته می‌شود.

نسخه نهایی (Final version)

به نسخه نهایی یک مقاله پس از تصحیح ایرادات موجود در آن گفته می‌شود.

ریسابمیت (Resubmit)

گاه یک مقاله دارای اشکالات بسیار زیاد است، اما موضوع آن بسیار جدید و جذاب باشد. در این حالت سردبیر از نویسنده درخواست می‌کند که پس از رفع ایرادات مجدداً آن را سابمیت کند.

اکسپت یا پذیرش (Accept)

شیرین‌ترین قسمت نگارش مقاله زمانی است که از سوی یک مجله معتبر مورد پذیرش قرار می‌گیرد. نامه پذیرش یا اکسپت با امضای سردبیر و تاریخ چاپ مقاله به ایمیل نویسنده مسئول ارسال می‌شود.

ریجکت یا رد (Reject)

به‌معنای رد شدن مقاله از سوی مجله است و تلخ‌ترین اتفاق برای یک محقق است. ممکن است مقاله به‌دلیل عدم هم‌خوانی با حیطه کاری مجله، کیفیت پایین، موضوع تکراری یا مبهم بودن ریجکت شود. خوشبختانه نویسنده می‌تواند بلافاصله مقاله خود را در ژورنال دیگری سابمیت کند.

ریجکت کامل (Complete reject)

به‌معنای رد شدن مقاله و عدم علاقه سردبیر به چاپ آن حتی در صورت رفع ایرادات است.

ویرایش نیتیو (Native editing)

یکی از دلایل عمده ریجکت مقالات انگلیسی، خطا‌های نگارشی، گرامری و ساختاری زبان انگلیسی در متن مقاله است. برای اجتناب از ریجکت مقاله، بهتر است ویرایش و اصلاح آن را به فردی که زبان مادری‌‌اش انگلیسی است، بسپارید. به این کار ویرایش نیتیو گفته می‌شود.

موارد تکمیلی (Supplementary materials/Data)

اطلاعات اضافی مقالات مانند عکس، فیلم، جدول و … در قالب موارد تکمیلی در سایت مجله قرار داده می‌شوند. خوانندگان می‌توانند با دانلود آن‌ها پژوهش انجام شده و نتایج حاصل را بهتر درک کنند.

اصطلاح

تعریف

شناسا‌گر اشیای دیجیتال (Digital Object Identifier یا DOI)

کدی است که با پیشوند آن، می‌توان به اطلاعات ناشر و با پسوند آن به اطلاعات سند دسترسی پیدا کرد. DOI یک کد منحصر‌به‌فرد است که برای شناسایی مقالات و دسترسی به لینک آن‌ها در اینترنت به‌کار می‌رود.

پروف (Proof)

پس از اکسپت مقاله، یک نسخه از مقاله برای چاپ جهت بررسی نهایی و تأیید به نویسنده ارسال می‌شود. این نسخه، پروف نام دارد. نویسنده باید در مهلت مقرر، نسخه نهایی را بررسی کند و خطاهای احتمالی را به سردبیر اطلاع دهد

کپی‌رایت (Copyright)

قراردادی است که پس از اکسپت مقاله، بین نویسنده و مجله امضا می‌شود. از طریق این قرارداد، حق نشر و تکثیر مقاله به مجله منتقل می‌شود.

شماره معمول (Regular issue)

به آن دسته ازشماره‌های یک مجله اطلاق می‌شود که به‌صورت منظم در فواصل زمانی تعیین شده به چاپ می‌رسند.

شماره ویژه (Special issue)

به آن دسته از شماره‌های یک مجله گفته می‌شود که علاوه بر شماره‌های معمول آن منتشر می‌شوند.

مقالات داغ (Hot papers)

به‌ مقالاتی گفته می‌شود که پس از چاپ به‌ میزان زیادی مورد استقبال و استناد قرار گرفته‌اند. مقالات داغ در فواصل زمانی معین از سوی مجلات اعلام می‌شوند و ارزش بالایی دارند.

سایتیشن (Citation)

به استناداتی گفته می‌شود که از سوی منابع مختلف به مقاله شما صورت می‌گیرد. افزایش استنادات سبب افزایش اعتبار مقاله شما و مجله مربوطه می‌گردد.

نیمه عمر استناد (Cited half life)

تعداد سال‌هایی است که باید از زمان ارزیابی به عقب بازگشت تا ۵۰٪ کل استناد‌ها به مجله مورد‌نظر به‌دست آید. برای مثال تصور کنید نیمه عمر استناد به یک مجله در سال ۲۰۱۹ برابر ۹ باشد. این بدان معناست که ۵۰% تعداد کل استنادات به آن مجله در ۹ سال گذشته رخ داده است. مقالات چنین مجله‌ای نسبت به مجله‌ای که نیمه عمر استناد آن ۵ سال است، اعتبار خود را برای مدت زمان طولانی‌تری حفظ کرده‌اند، پس ارزش بالا‌تری دارند.

نیمه عمر ارجاعات (Citing half life)

تعداد سال‌هایی است که باید از زمان ارزیابی (سال ارزیابی) به عقب بازگشت تا پنجاه درصد کل ارجاعات به مقالات دیگر همان مجله یا مجلات دیگر به‌دست آید. برای مثال اگر نیمه عمر ارجاعات مقالات یک مجله به مقالات دیگر همان مجله یا مجلات دیگر در سال ۲۰۱۹ برابر ۹ باشد، به این معنا است که ۵۰% تعداد کل ارجاعات مقالات یک مجله به منابع دیگر در ۹ سال گذشته انجام شده است.