ویراستاری متون مختلف در چند سطح انجام می‌شود که عبارتند از ویراستاری علمی، فنی و زبانی. در مقاله‌های تخصصی، ویراستاری علمی اهمیت بالاتری نسبت به ویراستاری فنی و زبانی داشته و اولین گام برای ویرایش چنین آثاری به‌شمار می‌آید.
با این حال، اغلب پژوهشگران با فرآیند ویرایش مقالات تخصصی آشنایی نداشته و از سوی دیگر بنا به دلایلی که در ادامه شرح خواهیم داد، یافتن یک ویراستار علمی متبحر برای ویرایش مقاله چالش‌برانگیز است.
همین موضوع سبب شده است تا برخی محققان مقالات خود را بدون ویرایش یا با یک ویرایش سطحی برای مجلات علمی ارسال کنند که ممکن است زحمات زیادی را که برای تهیه یک مقاله متحمل شده‌اند، هدر بدهد و مقاله آن‌ها از سوی سردبیر مجله رد شود.
به همین دلیل قصد داریم تا در ادامه ضمن آموزش ویراستاری علمی مقالات تخصصی، به نحوه انتخاب ویراستار علمی بپردازیم.
در این مطلب خواهید خواند:
ویراستاری (Editing) چیست؟
ویراستاری یا ویرایش، به‌معنای رفع خطا‌ها، زدودن ابهامات و نظم و ترتیب بخشیدن به محصولات نوشتاری، دیداری و شنیداری است. هدف از ویراستاری یک نوشته، زدودن کجی‌ها و نادرستی‌های ظاهری و باطنی به‌منظور تسهیل انتقال اطلاعات و یا احساسات از نویسنده به خواننده است. در فرآیند ویرایش نه تنها ساختار‌های زبانی بلکه مفاهیم و اطلاعات درج‌شده در متن نیز مورد بازبینی و اصلاح قرار گرفته و درنهایت نوشته‌ای روان، منسجم و یکدست حاصل می‌شود.
ویراستاری به اعتبار نوع ویرایش به چهار دسته تخصصی، محتوایی، زبانی و فنی تقسیم‌بندی می‌شود که در این مقاله به بررسی ویرایش تخصصی یا علمی خواهیم پرداخت.
شغل ویراستاری چیست؟
کار ویراستاری ترکیبی از دانش و هنر است. ویراستار با دانشی که در حوزه دستور زبان فارسی دارد و با بهره‌گیری از هنر نویسندگی خود به بازبینی و اصلاح انواع نوشته‌ها از نظر غلط‌های املایی، خطا‌های دستوری، ابهامات و اطلاعات نادرست می‌پردازد و به نوشته نظم و ترتیب می‌دهد.
ویراستاری شغلی است که نیاز به سرمایه ندارد و ویراستار می‌تواند به‌عنوان شغل دوم خود و حتی به‌صورت دورکاری به این کار بپردازد. اما در کنار این مزایا، ویراستاری مهارتی است که نیاز به سال‌ها تلاش و کسب تجربه دارد و برای اشتغال در این حرفه فرد باید واجد شرایط زیر باشد:
- دانش فنی در شیوه خط فارسی، علائم نگارشی
- آشنایی با اصول فنی حروف‌چینی
- ذوق نویسندگی و آشنایی با انواع مختلف نوشته‌ها
- اطلاعات عمومی بالا و آشنایی با اعلام و نام افراد
- صبر، حوصله، دقت و علاقه فراوان
تعریف ویرایش علمی
فرآیند انتخاب و تهیه اطلاعات علمی برای ارائه در یک قالب تعریف‌شده را «ویرایش علمی یا تخصصی» می‌نامند.
در ویرایش علمی، صحت و اعتبار مفاهیم، داده‌ها و اطلاعات ارائه‌شده در یک نوشته موردبررسی قرار گرفته و هرگونه اطلاعات نادرست و غیرمستند حذف و یا اصلاح می‌شوند. در ویراستاری علمی همچنین مطالب تکراری حذف و مواردی که از قلم افتاده‌اند یا نیاز به توضیح بیشتری دارند، در پاورقی یا خود متن اضافه می‌شوند.
در صورتی‌که مقاله یا نوشته از زبان دیگری ترجمه شده باشد، بایستی درستی ترجمه نیز مدنظر قرار گیرد. بدین منظور ویراستار باید متن ترجمه‌شده را با متن اصلی تطابق بدهد و هرگونه خطا در ترجمه را تصحیح نماید.
ضرورت ویرایش علمی
ضرورت ویرایش علمی مقالات تخصصی شامل موارد ذیل است:
- هر چه خطا‌ها و ابهامات در یک مقاله علمی کمتر و کیفیت آن بالاتر باشد، احتمال پذیرفته شدن آن از سوی مجله افزایش می‌یابد.
- ویرایش مقاله می‌تواند نقاط ضعف آن را کم‌رنگ نماید. به بیان دیگر، ممکن است کار تحقیقاتی انجام‌شده نواقصی داشته باشد یا موضوع پژوهش چندان جذاب نباشد؛ اما متن و محتوای منسجم، یکدست و عاری از خطای مقاله نظر مساعد سردبیر مجله را جلب کند.
- ویراستاری علمی می‌تواند نقاط ضعف و خطا‌های مقاله را به شما نشان داده و سبب عدم تکرار آن‌ها در مقالات بعدی شود. حتی پس از ویرایش چند مقاله، شما نیز به اصول نگارش و نکات مهم مقاله‌نویسی تسلط پیدا می‌کنید و می‌توانید به ویراستاری آثار دیگران بپردازید.
- اگر شما بار‌ها و بار‌ها مقاله خود را بازخوانی کنید، باز هم خطا‌های زیادی از چشمان شما پنهان می‌مانند. این موضوع را زمانی‌که داوران مجله خطا‌های موجود را با رنگ قرمز مشخص می‌کنند، درک می‌کنید، پس بهتر است به‌جای داوران یک ویراستار خطا‌های نادیده گرفته‌شده را مشخص نماید.
در اینجا ضرورت ویرایش علمی و تخصصی متون در سازمان‌ها را بخوانید
ویراستاری مقالات تخصصی چگونه انجام می‌شود؟
کار ویراستاری مقاله‌های تخصصی طی چهار مرحله انجام می‌گیرد که عباتند از:
- ویرایش علمی (Scientific editing)
- ویرایش تکوینی یا توسعه‌ای (Developmental editing)
- ویرایش خط (Line editing)
- بازخوانی (Proof editing)
ویرایش علمی: اولین سطح از ویراستاری یک مقاله تخصصی است. در ویرایش علمی، اصول مقدمه نویسی و هماهنگی مقدمه با بدنه مقاله مورد بازبینی قرار می‌گیرد. همچنین ویراستار علمی وظیفه دارد تا هر روزنه، تردید یا ابهام در مورد کار انجام‌شده را از بین ببرد و روش کار را به واضح‌ترین شکل ممکن بیان کند.
روش انجام کار باید با جزئیات کامل بیان شود، به‌صورتی‌که توسط افراد دیگر نیز قابل تکرار باشد.
سپس داده‌های مقاله مورد بررسی قرار می‌گیرند تا اطمینان حاصل شود که به روشن‌ترین شکل بیان شده‌اند و شواهد کافی برای تفسیر‌های ارائه‌شده را تأمین می‌کنند.
بررسی هماهنگی داده‌های موجود در متن با داده‌های ارائه‌شده در جداول و اشکال نیز از اقداماتی است که در ویراستاری علمی انجام می‌شود.
نحوه انجام محاسبات و طرح‌های آماری استفاده‌شده برای تجزیه و تحلیل داده‌ها نیز از اهمیت بسیار زیادی برخوردار هستند و ویراستار علمی باید با وسواس زیادی به بررسی این موارد بپردازد.
البته این به‌معنای انجام مجدد محاسبات توسط ویراستار نیست، بلکه هرگونه مورد مشکوک که خبر از نادرستی محاسبات بدهند، باید توسط ویراستار علمی شناسایی و به نویسنده گوشزد شوند.
پس از بررسی محتوای بدنه مقاله، نوبت به خلاصه مقاله می‌رسد.
ویراستار خلاصه مقاله را از نظر مواردی همچون رعایت ترتیب ارائه اطلاعات، عدم استفاده از کلمات اختصاری، بیان نتیجه‌گیری کلی در پایان و … بررسی می‌کند.
ویراستار باید عنوان مقاله و همچنین نحوه درج مشخصات نویسندگان را نیز کنترل کند.
درنهایت بازبینی و اصلاح ارجاعات درون‌متنی و منابع پایانی انجام می‌گیرد. یکنواختی ارجاعات، هم‌خوانی ارجاعات درون‌متنی با منابع ارائه‌شده در آخر مقاله، اعتبار منابع مورد استناد و رعایت شیوه استاندارد در استناد‌دهی از جمله کار‌هایی هستند که در ویرایش علمی انجام می‌گیرند.
ویرایش تکوینی: به سازمان‌دهی محتوای علمی مقاله می‌پردازد. این نوع ویرایش به ساختار کلی مقاله نگاه کرده و بررسی می‌کند که چه چیزی جا افتاده و چه چیزی اضافه است. ویرایش تکوینی، چیدمان مطالب و جریان فکری مقاله را دنبال می‌کند و نحوه ارائه داده‌ها، تفسیر‌ها و توضیحات را بازبینی می‌کند و توصیه‌هایی را در مورد تغییرات ساختاری بالقوه ارائه می‌کند که می‌تواند مقاله را بهبود ببخشد. این ویرایش، هسته اصلی مقاله را مشخص می‌سازد و از درستی بخش‌بندی‌های مقاله و تطابق نگارش آن با قالب (فرمت) مجله مورد‌نظر اطمینان حاصل می‌کند.
ویرایش خطی: همان‌طور که از نام آن بر‌می‌آید، به ویرایش سطر به سطر مقاله می‌پردازد و نثر متن را ارتقا می‌دهد. هدف این ویرایش بررسی محتوای مقاله از نظر سبک نوشتاری و همچنین دقت، خلاقیت و اختصار در بیان حقایق است، به همین دلیل به آن «ویرایش سبک» نیز گفته می‌شود.
بازخوانی: به‌منظور رفع خطا‌های باقیمانده صورت می‌گیرد و عمدتاً به غلط‌های املایی، خطا‌های تایپی و اشکالات دستوری می‌پردازد.
۵ نکته کاربردی در زمینه ویرایش علمی
پنج نکته زیر از مهم‌ترین مواردی هستند که در حین نگارش مقاله یا در هنگام ویرایش آن باید در نظر داشته باشید:
- کوتاه بنویسید. از تکرار مطالب خودداری کنید و از ارائه توضیحات طولانی درباره موضوعات پیش‌پاافتاده پرهیز کنید.
- ساده بنویسید. استفاده از جملات مجهول، طولانی و مرکب در مقالات تخصصی پسندیده نیست. تلاش کنید پیام خود را به ساده‌ترین شکل ممکن بیان کنید.
- واضح بنویسید. از عبارات انتزاعی یا مبهم که سبب سوء‌برداشت می‌شوند، پرهیز کنید و متن خود را با زبانی بنویسید که جای تردیدی برای خواننده باقی نگذارد.
- سنتی عمل کنید. برخی اوقات پژوهشگران تازه‌کار برای ارتقای مقاله خود در نحوه ارائه نتایج، شیوه روایت، رسم نمودار‌ها و غیره دست به نوآوری می‌زنند، اما باید بدانید که نوآوری آن‌هم از سوی یک تازه‌کار مورد‌پسند سردبیران و داوران قرار نمی‌گیرد و چه بسا که سبب رد شدن مقاله هم بشود.
- از خود انتقاد کنید. قسمت‌هایی را که نتیجه‌گیری‌های شما نامشخص یا متناقض است، شناسایی کنید و تأکید کنید که تحقیقات بیشتری در آن زمینه باید انجام شوند (قبل از اینکه شخص دیگری آن را بگوید).
یک ترفند: اگر مقاله شما پتانسیل چاپ شدن در مجلات ISI با ضریب تأثیر بالا را دارد، آن را ابتدا به یک مجله علمی پژوهشی ارسال کنید. مجله مذکور به تصور اینکه شما قصد چاپ مقاله را در آن دارید، اقدام به داوری مقاله شما می‌کند و بسیاری از خطا‌های مقاله توسط داوران مجله مشخص می‌شوند که شما می‌توانید پیش از ارسال به مجله هدف خود، آن‌ها را اصلاح کنید. البته این فرآیند بسیار زمان‌بر بوده و شما را از ویراستاری بی‌نیاز نمی‌کند.
چگونه یک ویراستار علمی انتخاب کنیم؟
ویراستاری علمی، کار نسبتاً دشواری است که هر فردی از عهده انجام آن بر‌نمی‌آید و مستلزم تبحر و تخصص شخص در زمینه‌های مختلف است. برای انتخاب یک ویراستار علمی، باید موارد زیر را در نظر بگیرید:
- ویراستار علمی باید دارای تحصیلات مرتبط با موضوع مقاله شما باشد.
- سطح علمی و دانش ویراستار علمی باید از نویسنده مقاله بالاتر باشد.
- در اغلب موارد، ویرایش علمی برای آثار ترجمه‌شده از زبان دیگر صورت می‌گیرد، بنابراین ویراستار باید علاوه بر دانش تخصصی در حوزه مقاله مربوطه، به زبان مبدأ و مقصد نیز تسلط داشته باشد.
- ویراستار باید دارای سوابق علمی درخشان باشد، یعنی شخصاً مقالاتی را در مجلات معتبر به چاپ رسانده باشد. افرادی که دارای بالا‌ترین تحصیلات دانشگاهی هستند هم بدون تجربه چاپ مقاله نمی‌توانند به ویرایش علمی مقالات دیگران بپردازند.
- ترجیحاً در کارگاه‌های آموزش ویراستاری شرکت کرده باشد و با قواعد دستور زبان و نحوه ویرایش متون آشنایی داشته باشد.
- دقیق و به کار ویراستاری علاقه‌مند باشد.
- نمونه کار‌های قبلی خود را برای جلب اطمینان شما ارائه کند.
با توجه به آنچه گفته شد، یافتن یک ویراستار علمی متبحر می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، چرا‌که مشخصات بالا را در کمتر فردی می‌توان یافت و اگر چنین فردی هم پیدا شود، ممکن است صاحب مشاغل رده‌بالا باشد و وقت ویراستاری مقالات را نداشته باشد.
اما نگران نباشید. زحمت پیدا کردن چنین ویراستاران ارزشمندی را مؤسسه ترجمیک تقبل کرده است و گروهی از زبده‌ترین ویراستان علمی با تخصص‌های مختلف را گرد هم آورده است تا پژوهشگران گرامی به‌راحتی و بدون فوت وقت بتوانند مقالات و سایر آثار علمی ارزشمند خود را ویرایش نمایند.
شما با مراجعه به وب‌سایت ترجمیک ضمن دسترسی به نمونه مقالات ویراستاری‌شده، می‌توانید از نحوه سفارش و هزینه ویراستاری مقالات تخصصی اطلاع پیدا کنید. همچنین می‌توانید برای کسب اطلاعات بیشتر از طریق شماره تلفن صفحه تماس با ما ترجمیک با کارشناسان ما ارتباط برقرار کنید.
یک دیدگاه در «ویرایش علمی مقالات تخصصی چگونه انجام می‌شود؟ (۵ نکته کاربردی + روش انتخاب ویراستار علمی)»;