ویراستاری متون مختلف در چند سطح انجام می‌شود که عبارتند از ویراستاری علمی، فنی و زبانی. در مقاله‌های تخصصی، ویراستاری علمی اهمیت بالاتری نسبت به ویراستاری فنی و زبانی دارد. به همین دلیل ویراستاری علمی اولین گام برای ویرایش چنین آثاری به‌شمار می‌آید.
با این حال، اغلب پژوهشگران با فرآیند ویرایش مقالات تخصصی آشنایی ندارند. علاوه بر این، یافتن یک ویراستار علمی متبحر با چالش‌های زیادی همراه است. به همین دلیل، برخی محققان مقالات خود را بدون ویرایش یا تنها با ویرایش سطحی سابمیت کنند. این در حالی است که با این کار، احتمالا مقاله ریجکت می‌شود و زحماتی که برای نگارش آن کشیده شده هدر می‌رود.
از این رو در این مطلب از سایت ویراستاری تخصصی ترجمیک، به آموزش ویراستاری علمی مقالات تخصصی و نحوه انتخاب ویراستار علمی خواهیم پرداخت.
مطالب مرتبط:
راهنمای گام به گام ویرایش مقاله برای ارسال به مجلات
در این مطلب خواهید خواند:
ویراستاری (Editing) چیست؟
پیش از هر چیز، اجازه دهید با مفهوم ویراستاری آشنا شویم. ویراستاری به‌معنای رفع خطاها، زدودن ابهامات و نظم و ترتیب بخشیدن به محتوا است. هدف از ویراستاری یک نوشته، زدودن کجی‌ها و نادرستی‌های ظاهری و باطنی به‌منظور تسهیل انتقال اطلاعات و یا احساسات از نویسنده به خواننده است.
در فرآیند ویرایش تنها ساختار‌های زبانی مورد بررسی قرار نمی‌گیرند. بلکه مفاهیم و اطلاعات درج‌شده در متن نیز مورد بازبینی و اصلاح قرار گرفته و درنهایت نوشته‌ای روان، منسجم و یکدست حاصل می‌شود.
معرفی شغل ویراستاری
ویراستاری ترکیبی از دانش و هنر است. ویراستار با دانشی که در حوزه دستور زبان فارسی دارد و با بهره‌گیری از هنر نویسندگی خود به بازبینی و اصلاح انواع نوشته‌ها از نظر غلط‌های املایی، خطاهای دستوری، ابهامات و اطلاعات نادرست می‌پردازد و به نوشته نظم و ترتیب می‌دهد.
ویراستاری شغلی است که نیاز به سرمایه ندارد و ویراستار می‌تواند به‌عنوان شغل دوم خود و حتی به‌صورت دورکاری به این کار بپردازد. اما در کنار این مزایا، ویراستاری مهارتی است که نیاز به سال‌ها تلاش و کسب تجربه دارد و برای اشتغال در این حرفه فرد باید واجد شرایط زیر باشد:
- دانش فنی در شیوه خط فارسی و تسلط بر علائم نگارشی
- آشنایی با اصول فنی حروف‌چینی
- ذوق نویسندگی و آشنایی با انواع مختلف نوشته‌ها
- اطلاعات عمومی بالا و آشنایی با اعلام و نام افراد
- صبر، حوصله، دقت و علاقه فراوان
نکته: لازم به ذکر است که ویراستاری شغلی میان‌رشته‌ای است. از این رو افرادی که در رشته‌های مختلف تحصیل کرده‌اند، می‌توانند در زمینه تخصصی رشته خود به ویراستاری بپردازند.
ویرایش علمی چیست؟
ویراستاری به اعتبار نوع ویرایش، به چهار دسته تخصصی (علمی)، محتوایی، زبانی و فنی تقسیم‌بندی می‌شود. در ادامه به بررسی ویرایش تخصصی یا علمی خواهیم پرداخت.
فرآیند انتخاب و تهیه اطلاعات علمی برای ارائه در یک قالب تعریف‌شده را «ویرایش علمی یا تخصصی» می‌نامند. در این نوع ویرایش، صحت و اعتبار مفاهیم، داده‌ها و اطلاعات ارائه‌شده در یک نوشته موردبررسی قرار گرفته و هرگونه اطلاعات نادرست و غیرمستند حذف و یا اصلاح می‌شوند.
در صورتی‌که مقاله یا نوشته از زبان دیگری ترجمه شده باشد، باید درستی ترجمه نیز مدنظر قرار گیرد. بدین منظور ویراستار باید متن ترجمه‌شده را با متن اصلی تطابق بدهد و هرگونه خطا در ترجمه را تصحیح نماید.
اهمیت ویرایش علمی در چیست؟
علت اهمیت ویرایش علمی را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
- هر چه خطاها و ابهامات در یک مقاله علمی کمتر و کیفیت آن بالاتر باشد، احتمال پذیرفته شدن آن از سوی مجله افزایش می‌یابد.
- ویرایش مقاله می‌تواند نقاط ضعف آن را کم‌رنگ نماید. به بیان دیگر، ممکن است کار تحقیقاتی انجام‌شده نواقصی داشته باشد یا موضوع پژوهش چندان جذاب نباشد. اما متن و محتوای منسجم، یکدست و عاری از خطای مقاله نظر مساعد سردبیر مجله را جلب کند.
- ویراستاری علمی می‌تواند نقاط ضعف و خطاهای مقاله را به شما نشان دهد. حتی پس از ویرایش چند مقاله، شما نیز به اصول نگارش و نکات مهم مقاله‌نویسی تسلط پیدا می‌کنید و می‌توانید به ویراستاری آثار دیگران بپردازید.
- حتی اگر بار‌ها و بار‌ها مقاله خود را بازخوانی کنید، باز هم خطاهای زیادی از چشمتان پنهان می‌مانند. این موضوع را زمانی درک خواهید کرد که داوران مجله خطاهای موجود را با رنگ قرمز مشخص کنند. پس بهتر است به‌جای داوران یک ویراستار خطاهای نادیده گرفته‌شده را مشخص نماید.
مطالب مرتبط:
ضرورت ویرایش علمی یا تخصصی در سازمان‌ها
ویراستاری مقالات تخصصی چگونه انجام می‌شود؟
کار ویراستاری مقاله‌های تخصصی طی چهار مرحله انجام می‌گیرد.
ویرایش علمی (Scientific editing)
اولین سطح از ویراستاری یک مقاله تخصصی است. در ویرایش علمی، اصول مقدمه‌نویسی و هماهنگی مقدمه با بدنه مقاله مورد بازبینی قرار می‌گیرد. همچنین ویراستار علمی وظیفه دارد تا هر روزنه، تردید یا ابهام در مورد کار انجام‌شده را از بین ببرد و روش کار را به واضح‌ترین شکل ممکن بیان کند.
روش انجام کار نیز باید با جزئیات کامل بیان شود، به‌صورتی‌که توسط افراد دیگر نیز قابل تکرار باشد. سپس داده‌های مقاله مورد بررسی قرار می‌گیرند. در این مرحله ویراستار مطمئن می‌شود که داده‌ها به‌وضوح بیان شده‌اند و شواهد کافی برای تفسیر‌های ارائه‌شده را تأمین می‌کنند.
بررسی هماهنگی داده‌های موجود در متن با داده‌های ارائه‌شده در جداول و اشکال نیز از اقداماتی است که در ویراستاری علمی انجام می‌شود.
نحوه انجام محاسبات و طرح‌های آماری استفاده‌شده برای تجزیه و تحلیل داده‌ها هم از اهمیت بسیار زیادی برخوردار هستند و ویراستار علمی باید با وسواس زیادی به بررسی این موارد بپردازد. البته این به‌معنای انجام مجدد محاسبات توسط ویراستار نیست. بلکه هرگونه مورد مشکوک که خبر از نادرستی محاسبات بدهند، باید توسط ویراستار علمی شناسایی و به نویسنده اطلاع داده شوند.
درنهایت بازبینی و اصلاح ارجاعات درون‌متنی و منابع پایانی انجام می‌گیرد. یکنواختی ارجاعات، هم‌خوانی ارجاعات درون‌متنی با منابع ارائه‌شده در آخر مقاله، اعتبار منابع مورد استناد و رعایت شیوه استاندارد در استناد‌دهی از جمله کار‌هایی هستند که در ویرایش علمی انجام می‌گیرند.
ویرایش تکوینی (Developmental editing)
ویرایش تکوینی به سازمان‌دهی محتوای علمی مقاله می‌پردازد. این نوع ویرایش به ساختار کلی مقاله نگاه کرده و بررسی می‌کند که چه چیزی جا افتاده و چه چیزی اضافه است. همچنین چیدمان مطالب و جریان فکری مقاله را دنبال می‌کند و نحوه ارائه داده‌ها، تفسیر‌ها و توضیحات را بازبینی می‌کند و توصیه‌هایی را در مورد تغییرات ساختاری بالقوه ارائه می‌کند.
این ویرایش، هسته اصلی مقاله را مشخص می‌سازد و از درستی بخش‌بندی‌های مقاله و تطابق نگارش آن با قالب مجله مورد‌نظر اطمینان حاصل می‌کند.
ویرایش خطی (Line editing)
ویرایش خطی، همان‌طورکه از نامش پیداست، به ویرایش سطر به سطر مقاله می‌پردازد و نثر متن را ارتقا می‌دهد. هدف این ویرایش بررسی محتوای مقاله از نظر سبک نوشتاری و همچنین دقت، خلاقیت و اختصار در بیان حقایق است. به همین دلیل به آن «ویرایش سبک» نیز گفته می‌شود.
بازخوانی (Proof editing)
بازخوانی به‌منظور رفع خطاهای باقیمانده صورت می‌گیرد و عمدتاً به غلط‌های املایی، خطاهای تایپی و اشکالات دستوری می‌پردازد.
نکته: ویراستاری که عمل بازخوانی را انجام می‌دهد، خطاهای باقیمانده را با حداقل تغییرات در متن اصلاح می‌کند.
مطالب مرتبط:
در ترجمه مقالات اعداد را به حروف بنویسیم یا عدد؟
۵ نکته کاربردی در زمینه ویرایش علمی
پنج نکته زیر از مهم‌ترین مواردی هستند که در حین نگارش مقاله یا در هنگام ویرایش آن باید در نظر داشته باشید.
کوتاه بنویسید
از تکرار مطالب خودداری کنید و از ارائه توضیحات طولانی درباره موضوعات پیش‌پاافتاده پرهیز کنید.
ساده بنویسید
استفاده از جملات مجهول، طولانی و مرکب در مقالات تخصصی پسندیده نیست. تلاش کنید پیام خود را به ساده‌ترین شکل ممکن بیان کنید.
واضح بنویسید
از عبارات انتزاعی یا مبهم که سبب سوء‌برداشت می‌شوند پرهیز کنید. به عبارت دیگر متن خود را با زبانی بنویسید که جای تردیدی برای خواننده باقی نگذارد.
سنتی عمل کنید
برخی اوقات پژوهشگران تازه‌کار برای ارتقای مقاله خود در نحوه ارائه نتایج، شیوه روایت، رسم نمودار‌ها و غیره دست به نوآوری می‌زنند. این در حالی است که نوآوری آن هم از سوی یک تازه‌کار مورد‌پسند سردبیران و داوران قرار نمی‌گیرد و چه بسا که سبب رد شدن مقاله هم بشود.
از خود انتقاد کنید
قسمت‌هایی را که نتیجه‌گیری‌های شما نامشخص یا متناقض است، شناسایی کنید و تأکید کنید که تحقیقات بیشتری در آن زمینه باید انجام شوند.
یک ترفند طلایی: اگر مقاله شما پتانسیل چاپ شدن در مجلات ISI با ضریب تأثیر بالا را دارد، آن را ابتدا به یک مجله علمی پژوهشی ارسال کنید. مجله مذکور به تصور اینکه شما قصد چاپ مقاله را دارید، اقدام به داوری می‌کند. طی این فرایند، بسیاری از خطاهای مقاله مشخص می‌شوند. شما می‌توانید پیش از ارسال به مجله هدف خود، این خطاها را اصلاح کنید. البته این فرآیند بسیار زمان‌بر بوده و شما را از ویراستاری بی‌نیاز نمی‌کند.
چگونه یک ویراستار علمی انتخاب کنیم؟
ویراستاری علمی، کار نسبتاً دشواری است که هر فردی از عهده انجام آن بر‌نمی‌آید و به تبحر و تخصص نیاز دارد. برای انتخاب یک ویراستار علمی، باید موارد زیر را در نظر بگیرید.
- ویراستار علمی باید دارای تحصیلات مرتبط با موضوع مقاله شما باشد.
- سطح علمی و دانش ویراستار علمی باید از نویسنده مقاله بالاتر باشد.
- در اغلب موارد، ویرایش علمی برای آثار ترجمه‌شده از زبان دیگر صورت می‌گیرد. بنابراین ویراستار باید علاوه بر دانش تخصصی در حوزه مقاله مربوطه، به زبان مبدأ و مقصد نیز تسلط داشته باشد.
- ویراستار باید دارای سوابق علمی درخشان باشد. یعنی شخصاً مقالاتی را در مجلات معتبر به چاپ رسانده باشد. افرادی که دارای بالا‌ترین تحصیلات دانشگاهی هستند هم بدون تجربه چاپ مقاله نمی‌توانند به ویرایش علمی مقالات دیگران بپردازند.
- ترجیحاً در کارگاه‌های آموزش ویراستاری شرکت کرده باشد و با قواعد دستور زبان و نحوه ویرایش متون آشنایی داشته باشد.
- دقیق و به کار ویراستاری علاقه‌مند باشد.
- نمونه کار‌های قبلی خود را برای جلب اطمینان شما ارائه کند.
سخن پایانی
با توجه به آنچه گفته شد، یافتن یک ویراستار علمی متبحر می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، چرا‌که مشخصات بالا را در کمتر فردی می‌توان یافت و اگر چنین فردی هم پیدا شود، ممکن است صاحب مشاغل رده‌بالا باشد و وقت ویراستاری مقالات را نداشته باشد.
اما نگران نباشید. زحمت پیدا کردن چنین ویراستاران ارزشمندی را مؤسسه ترجمیک تقبل کرده و گروهی از زبده‌ترین ویراستان علمی با تخصص‌های مختلف را گرد هم آورده است. به این ترتیب پژوهشگران گرامی به‌راحتی و بدون فوت وقت می‌توانند مقالات و سایر آثار علمی ارزشمند خود را ویرایش نمایند.
ویرایش نیتیو یکی از خدمات پرکاربرد ترجمیک است. در صورت استفاده از این خدمات گواهی ویراستاری نیتیو را نیز دریافت خواهید کرد.
برای همکاری با ترجمیک کافیست رزومه خود را به صفحه استخدام مترجم ارسال کنید و در آزمون‌های آنلاین ما شرکت کنید.
همکار نمی خواید؟