نویسندگان معاصر ایران آثار بسیار فاخری را به عالم ادب و فرهنگ ارائه کرده‌اند. کم نیستند آثاری از نویسندگانی ایرانی که پا به فراسوی این سرزمین پهناور گذاشته‌اند و شهره خاور و باختر عالم گردیده‌اند و حتی برخی نیز این فرصت را پیدا کرده‌اند که بر پرده نقره سینمای ملل دیگر نقش ببندند.
البته ترجمه آثار ادبی ایران و فارسی به زبان‌های دیگر چیز جدیدی نیست. از زمان‌های قدیمی ایران به عنوان چهار راه فرهنگی میان شرق و غرب عمل کرده است و آثار نویسندگان و دانشمندان آن به زبان‌های دیگر ترجمه شده است و مورد استنباط ادبا، حکما و علمای آن سرزمین‌ها قرار گرفته‌اند.
در این مقاله به بررسی برخی از آثار نویسندگان معاصر ایرانی که به زبان‌های دیگر ترجمه شده‌اند، می‌پردازیم و این رد طلایی فرهنگ ایرانی و فارسی را دنبال می‌کنیم.
اگر به خدمات ترجمه کتاب نیاز دارید، با خیالی آسوده از خدمات ترجمیک استفاده کنید.
در این مطلب خواهید خواند:
آثار ترجمه شده به زبان عربی
زبان عربی یکی از زبان‌هایی است که بسیاری از آثار فارسی بلافاصله و یا با فاصله کمی به آن ترجمه می‌شود. نزدیکی فرهنگی و قرابت فاصله با این فرهنگ سبب شده است که آثار متنوعی هم از ادبیات کهن و هم از ادبیات معاصر ایران از امکان ترجمه به زبان عربی برخوردار شود.
آثار ترجمه شده صرفا ادبی که در این دوره به زبان ادبی ترجمه شده‌اند، شامل نویسندگان پر نام آوازه‌ای مانند فروغ فرخ زاد و جلال آل احمد می‌شود. گرچه آثار نویسندگان کمتر آشنا نیز در این فهرست هم به چشم می‌خورند.
فهرست برخی از آثار ادبی فارسی ترجمه شده به زبان عربی
- «بازی با آتش» نوشته اشرف اسدی، ترجمه توسط محمود سلامه علاوی؛
- «طوفان اخیر» نوشته حسین اسرافیلی، ترجمه توسط ندی حسون؛
- «پیام مشرق» نوشته محمد اقبال، ترجمه عبدالوهاب عزام؛
- «نون و قلم»، نوشته جلال آل احمد، ترجمه توسط عبدالوهاب علوب و همچنین ماجد العنانی؛
- «خریدار عشق» نوشته محمد علی بهزاد راد، ترجمه یوسف عبدالفتاح فرج؛
- «دیوان بلخی» نوشته بهرام بیضایی، ترجمه محمد التونجی؛
- «داستان تصادف» نوشته سیمین دانشور، ترجمه محمد اللوزی؛
- «جای خالی سلوج» نوشته محمد دولت آبادی، ترجمه عبدالامیر حمدان؛
- «آی با کلاه، آی بی کلاه» نوشته غلامحسین ساعدی، ترجمه عبدالقادر حسین سید حسین؛
و موارد بسیار دیگر است که نشان دهنده آن است که روند حرکت‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و نگرش نویسندگان ایرانی بسیار برای خوانندگان و مترجمین عرب زبان حائز اهمیت بوده است و سبب تاثیرات ادبی و فکری در جوامع عرب شده است.
نکته جالب در فهرست نسبتا طولانی آثار ادبی، سیاسی و یا حتی اشعار شاعران بزرگ ایرانی به زبان عربی آن است که ایرانیان همچنان توان تاثیر گذاری خود از سواحل هندوستان تا تنگه جبل الطارق را حفظ کرده‌اند و این روند همچنان با سیل ترجمه‌های فارسی به عربی ادامه دارد.
البته صرفا بسیاری از این قلم فرسایی‌ها وابسته به خود بطن فرهنگی نیست؛ تحولات ایران بعد از انقلاب اسلامی و تحولاتی سیاسی مشابه مانند بهار عربی و حرکت‌های نو طلبانه در این میان سبب شده است که جستجو برای آثاری که هم راه را برای کنش‌گران فرهنگی و سیاسی عرب هموار کند و هم قرابت فرهنگی با فرهنگ آن‌ها داشته بیشتر شود و آثار ادبی فارسی و حتی آثار سیاسی آن دارای چنین اثر و خاصیت‌های هستند.
آثار ترجمه شده به زبان انگلیسی
زبان انگلیسی دومین مقصد ترجمه آثار ادبی ایرانیان است. البته در دوره معاصر تنها آثار ادبی ایرانیان نبوده‌اند که به زبان لاتین و انگلیسی ترجمه شده‌اند. تقابل و تعاملات فرهنگی ایران با کشورهای آنگلوساکسون سبب شده است که سیل متنوعی از اثار ادبی، سیاسی، علمی و فرهنگی کهن و معاصر به این زبان ترجمه شود.
کنش ایران به پدیده‌هایی نظیر صنعتی شدن، مهاجرت، جهانی شدن و حتی ساخت قدرت منطقه‌ای همگی سبب علاقمندی نویسندگان هر دو سو به آثار همدیگر شده است.
برخی از آثار ترجمه‌شده به زبان انگلیسی
- «زنده باد کمیل» نوشته محسن مطلق؛
- «پا به پای باران» نوشته هدایت اله بهبودی و مرتضی سرهنگی؛
- «پروانه در چراغانی» گردآوری بنیاد آثار دفاع مقدس؛
- «برزخ ژوری» نوشته داریوش مهرجویی؛
- «بردیا و گولاخ‌ها» نوشته مهدی رجبی؛
- «دروازه مردگان، قبرستان عمودی» نوشته حمیدرضا شهابادی؛
- «ناقوص‌ها به صدا در می‌آیند»، «اشکانه»، «ریشه در اعماق»، «سال‌های بنفش» و «روایتی ساده از ماجرایی پیچیده» نوشته ابراهیم حسن بیگی؛
اشاره کرد و این فهرست نسبتا بلند را ادامه داد، البته نام نویسندگان شهیر ایرانی مانند جلال آل احمد، سهراب سپهری، ساعدی، زرین کوب، اعتصامی، دانشور، بیضایی و غیره نیز در این فهرست به چشم می‌خورد.
متاسفانه یکی از مشکلاتی که در این زمینه وجود دارد ضعف در فهرست‌های موثق از آثار قطعی به چاپ رسیده به زبان انگلیسی است. برای مثال با توجه به منابع موجود آثار ترجمه به انگلیسی و یا آثار کاملا چاپ و نشر شده به زبان انگلیسی از هم متمایز نیستند و برخی از فهرست‌ها هر دو را به یک شکل در نظر گرفته‌اند.
بیشترین کشورهایی که به نشر کتاب‌های ترجمه شده از فارسی به انگلیسی نیز مبادرت کرده‌اند به ترتیب شامل کشور ایالات متحده آمریکا، انگلستان، کانادا و در همین اواخر چند کتاب در کشور استرالیا می‌شود. البته برخی از کتاب‌های انگلیسی زبان ایرانی نیز در کشورهای اتحادیه اروپا به چاپ و فروش رفته‌اند.
ترجمه آثار نویسندگان ایرانی مقیم خارج از کشور
از سوی دیگر، اگر کمی بازه خودمان را گسترده تر کنیم و نویسندگان ایرانی که در خارج از ایران قلم فرسایی کرده‌اند را نیز به این فهرست اضافه کنیم، به فهرست بسیار طویل و کمتر آشناتر آثار ادبی بر می‌خوریم که بدوا به زبان انگلیسی نوشته شده‌اند و کمتر به زبان فارسی ترجمه شده‌اند. مشکلات سیاسی و فرهنگی و عدم رغبت به بازار کم جان نشر ایران شاید از جمله مسائلی بودند که این دسته از نویسندگان اقدام به نشر کتاب در ایران نکرده‌اند. برخی از این آثار[۱] عبارتند از:
- «Man of My Time» نوشته Dalia Sofer؛
- «My Part of Her» نوشته Javad Djavahery به همراه Emma Ramadan؛
- «The Enlightenment of the Greengage Tree» نوشته Skokoofeh Azar؛
- «Out of Mesopotamin» نوشته Salar Abdoh؛
- «A Door Between us» نوشته Ehsaneh Sadr؛
- «Death in Her Hands» نوشته Ottessa Mosgfeh؛
- «Then the Fish Swallowed Him» نوشته Amir Ahmadi Arian؛
- «Aria» نوشته Nazanine Hozar؛
- «The Immortals Of Tehran» نوشته Ali Araghi؛
و چند ده اثر دیگر که ذکر آن‌ها خارج از حوصله این مقاله است. اما چیزی که می‌توان گفت آن است که با توجه به عناوین متعدد نویسندگان ایرانی در خارج از کشور آن هم به زبان انگلیسی، فرهنگ ایرانی نه به شکل ترجمه مستقیم بلکه به صورت کالبدی دگرگونه شده و در قاموس زبان انگلیسی در حال رشد و نمود در کشورهایی است که شاید فرسنگ‌ها از ایران فاصله دارند. البته این شکل از نشر آثار از سوی نویسندگان ایرانی محدود به زبان انگلیسی نیست؛ زبان عربی در قدیم و حتی دوران کنونی، ترکی استانبولی، فرانسوی، آلمانی، بلژیکی، ژاپنی و بسیاری از دیگر زبان‌ها شاهد نویسندگانی بوده‌اند که زاد بوم و یا اصالت نویسنده ایرانی، اما زبان اثر برگرفته از اقلیم مقیم نویسنده بوده است.
آثار ترجمه شده به زبان فرانسوی
کشور فرانسه مقصد دیگر ترجمه آثار ایرانی است. این کشور به نوعی مهد آزادی بیان دنیای مدرن و مرکز تلاقی فرهنگ‌های باختر دور است. بسیاری از آثار ایرانی این اقبال را داشته‌اند که نظر ناشران و فرهنگیان این کشور را به خود جلب کنند.
متاسفانه وضعیت ماخذهای نشر آثار ادبی حداقل در دنیای اینترنت بسیار محدود است و ما کار تحقیق خودمان را محصور به یافته‌های اندک اینترنتی کردیم. اما با توجه به اخبار پراکنده نشر و تجربه ترجمیک در خصوص ارتباط با نویسندگانی که خواستار ترجمه آثارشان به زبان فرانسه هستند، می‌توان گفت که به طور حتم فهرست قابل توجه از آثار فارسی ترجمه شده به زبان فرانسه و یا نویسندگانی که به زبان فرانسوی قلم فرسایی کردند موجود است.
البته این فهرست هنوز تدوین نشده و یا نشر آن با ایرادات فنی روبرو شده و در دسترس کاوشگران اینترنتی نیست. با این حال در این میان اثار فارسی ترجمه شده به زبان فرانسه شامل مواردی مانند:
- «شمع و مه» نوشته شبنم سیمع زادگان، ترجمه میترا بهزاد؛
- «حاج آقا» نوشته صادق هدایت؛
- «Sagesses et malices de la Perse» نوشته «Marjane Satrapi» و « Bahman Namvar-Motlag»؛
- «La Conférence des oiseaux» ترجمه « Joseph Héliodore Garcin de Tassy»؛
- «Trois gouttes de sang» ترجمه «Gilbert Lazard» و «Farrokh Gaffary»؛
- «Robâiyât : Les quatrains du sage Omar Khayyâm de Nichâpour et de ses épigones» مترجم « Mohammad Hassan Rezvanian»؛
می‌شود. البته این فهرست نمی از اقیانوس است و جای گسترش بسیار دارد که در مقالات بعدی بسته به اقلیم و زبان بیشتر به آن خواهیم پرداخت.
آثار ترجمه شده به زبان‌های دیگر
آثار ایرانی به زبان‌های بسیاری ترجمه شده‌اند، زبان‌های کشورهای اروپایی مانند آلمانی، بلژیکی، لهستانی، ایتالیایی و اسپانیایی از جمله زبان‌هایی است که پذیرای آثار ایرانیان بوده‌اند. با این حال سه کشور ژاپن، چین و کره جنوبی نیز در این اواخر آثاری را از نویسندگان ایرانی چاپ و نشر داده‌اند که ما جز اخبار به نام اثر، نویسنده و مترجمان دسترسی نداریم.
همچنین تلاش‌هایی نیز در این اواخر برای ترجمه آثار ادبی معاصر ایرانیان در آمریکای جنوبی و کشورهای اسپانیولی و نیز کشور هندوستان صورت گرفته است. که نمونه آن کتاب «دوست خوشبخت ما» در کشور هندوستان است.
متاسفانه اطلاع دقیق از بسیار از فهرست‌ها و نمایه‌های این کتب در دست نیست. مشکل زبانی و تنوع آن‌ها راه را برای جستجوی این کتب سخت‌تر می‌کند.
سخن آخر
گویا یک ژن فرهنگی در خون ما مردم ایران است که هر کجا که می‌رویم باید نقشی و خطی از فرهنگ خودمان را بر جای گذاریم. قطعا نام بردن از هر اثر ادبی و یا نوشتاری که از ترجمه آثار ایرانی به زبان دیگر صورت گرفته است و یا نویسنده مهاجر و یا مترجم ایرانی به زبان دیگر نوشته است کاری سخت و شاید ناشدنی باشد، اما گردآوری و انتشار و تسهیل دسترسی به نام آن‌ها می‌تواند کار پژوهشگران و حافظان این آثار را تسهیل کند.
در اینجا سعی شد که به سه زبان مهم عربی، انگلیسی و فرانسه، تا حدودی پرداخته شود، اما زبان‌های مهمی مانند روسی، ترکی استانبولی، کردی، خاور دور (چین، ژاپن و کره) و نیز زبان اروپایی همچون آلمانی، لهستانی و ایتالیایی و نیز اخیر زبان‌های اسپانیولی آمریکای جنوبی در این مجال نگنجید، امید است سعی می‌شود که در مقالات آتی به این مهم بیشتر بپردازیم تا ارثیه فرهنگی ایرانی فرامرزی بهتر و بیشتر حفظ شود و راه برای تحقیق باز و هموار شود.
منابع
به رغم تلاش نویسنده برای یافتن منابع موثق متاسفانه، چیزی جز ماخذهای پراکند درباره گنجینه آثار منتشر شده ترجمه از نوشته‌های معاصر ایرانی فرامرزی یافت نشد. هم مایه تاسف است و هم نشانه و دلیلی بر مجاهدت بیشتر در گردآوری یک ماخذ و منبع کامل از این آثار که به صورت مدرن و اینترنتی قابل دسترسی باشد.
در زیر فهرستی از منابعی که در تدوین این تالیف به کار رفته است اضافه گردید. تا در صورت نیاز اصلاحات لازم انجام شود و خطاها رفع شود. ولی مشکل زبانی (به خصوص در زبان‌های غیر از انگلیس و عربی) و عدم آگاهی از ماخذ ثبتی اینگونه آثار در کشورهای دیگر راه را برای تدوین مقاله‌ای پربارتر و راهگشاتر بسته نگه می‌دارد. امیدوارم این مقدار تلاش، جرقه‌ای برای تلاش‌های دیگر و فرجام‌های بهتر باشد.
به خاطر تداخل فرهنگی نام‌ها با زبان انگلیسی و فرانسوی ما به شکل مستقیم نام نویسنده و اثر را به زبان انگلیسی و فرانسه آوردیم تا ارجاع به آن‌ها راحت تر باشد.
جشنواره ترجمه ادبی ترجمیک
جشنواره ترجمه ادبی ترجمیک، یک رویداد سالانه در حوزه ترجمه و ادبیات است. این جشنواره هر ساله از ۱ تا ۷ اردیبهشت به مناسبت روز بزرگداشت سعدی برگزار می‌شود. برگزاری این جشنواره به همت موسسه فرهنگی هنری ترجمیک برگزار می‌شود و هدف از آن کشف استعدادهای حوزه ترجمه و تقویت ارتباط بین ملت‌هاست. برای کسب اطلاعات بیشتر به صفحه جشنواره ترجمه ادبی ترجمیک مراجعه کنید.
اگر هم قصد فعالیت به عنوان مترجم، نویسنده یا ویراستار را دارید، می‌توانید از صفحه استخدام مترجم، در ترجمیک استخدام شوید.
یک دیدگاه در «ترجمه آثار نویسندگان معاصر ایرانی | نگاهی به گنیجه ادب معاصر در آن سوی مرزها»;