نوشتن از کدام منطقه شروع شد؟

نوشتن و اختراع خط یکی از مهم‌ترین اختراعات بشر است. در واقع اگر خط اختراع نشده بود، علم هرگز پیشرفت چندانی نمی‌کرد.

اما اولین بار خط چگونه اختراع شد؟ مردمان کدام منطقه و جغرافیا، خط را اختراع کردند؟ مردم بین‌النهرین، مصر یا چین؟

در این مطلب، خواستگاه‌های خط در مناطق مختلف را بررسی کرده‌ایم. پس با ما همراه شوید.

برای مطالعه مطالب بیشتر، به وبلاگ ترجمیک مراجعه کنید.

شواهد تاریخی درباره اختراع خط

به نظر می‌رسد که سیستم‌های نوشتاری کامل، حداقل چهار بار و به‌طور کاملا مستقل، در تاریخ بشر اختراع شده‌اند. ابتدا در بین‌النهرین (عراق کنونی) جایی که خط میخی بین ۳۴۰۰ تا ۳۳۰۰ قبل از میلاد استفاده می‌شد. اندکی بعد در مصر در حدود ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد نیز، خط هیروگلیف ابداع شد.

شواهدی از وجود سیستمی نوشتاری در اواخر سلسله شانگ در چین در حدود ۱۳۰۰ سال قبل از میلاد به دست آمده است. بین ۹۰۰ تا ۶۰۰ سال قبل از میلاد، خط و نمادهای نوشتاری در بین اقوام سرخ‌پوست ظاهر شدند.

هم‌چنین شواهدی از ابداع خط در چندین مکان مانند دره رود سند و جزیره راپا‌نویی (جزیره‌ای در اقیانوس آرام) وجود دارد. البته این شواهد هنوز رمزگشایی نشده است و در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

این تاریخ‌ها نشان می‌دهند که شاید نوشتن از یک نقطه اصلی و مرکزی گسترش یافته باشد. البته شواهد کمی از پیوند بین این سیستم‌ها وجود دارد. هر کدام از این سیستم‌های نوشتاری، دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی هستند.

مطالب مرتبط:

چند کلمه در زبان انگلیسی وجود دارد؟

تاریخ همیشه با رمز و راز احاطه شده است. تاریخچه نوشتن و نگارش نیز از این امر مستثنی نیست.

خط میخی در بین‌النهرین

اکثر محققان موافقند که اولین شکل نوشتار، تقریباً ۵۵۰۰ سال پیش در بین‌النهرین (عراق کنونی) ظاهر شد. نشانه‌های تصویری اولیه، به تدریج با سیستم پیچیده‌ای از کاراکترها که صداهای سومری و سایر زبان‌ها را نشان می‌داد، جایگزین شدند.

این آثار و علائم از ۲۹۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، در خاک رس مرطوب با قلم نگاشته می‌شدند که به خط میخی معروف است. خط میخی از چپ به راست نوشته می‌شد.

روند نوشتن خط میخی طی ۶۰۰ سال آینده تثبیت شد. منحنی‌ها حذف شدند، علائم ساده شدند و ارتباط مستقیم بین ظاهر پیکتوگرام‌ها و هدف اصلی آن‌ها از بین رفت.

سومری‌ها ابتدا از نوشتن به عنوان وسیله‌ای برای برقراری ارتباط برای تجارت‌هایشان استفاده می‌کردند.

بعدها نوشتن در بین‌النهرین از ارزش والا و اهمیت زیادی برخوردار شد. در زمان آشوربانیپال، پادشاه آشور (۶۸۵-۶۲۷ ق. م) بیش از ۳۰،۰۰۰ کتاب لوح گلی در کتابخانه او در نینوا جمع‌آوری شد.

آشوربانیپال امیدوار بود که میراث، فرهنگ و تاریخ منطقه را حفظ کند. او به وضوح اهمیت کلام مکتوب را در دستیابی به این هدف درک کرد.

آشوربانیپال در میان کتاب‌های موجود در کتابخانه‌اش، آثار ادبی مانند داستان گیلگمش یا داستان اتانا را نیز داشت. او متوجه شده بود که ادبیات نه فقط داستان یک عده خاص، بلکه داستان همه مردم را بیان می‌کند.

زبان سومری حداقل تا ۲۰۰ سال قبل از میلاد، به عنوان زبان اصلی برای یادگیری باقی ماند. خط میخی، سیستم نوشتاری زبان سومری، تقریباً سه قرن بیشتر و تا دوران مسیحیت عمر کرد. آخرین سند به خط میخی، متنی مرتبط با نجوم و مربوط به ۷۵ سال پس از میلاد است.

مطالب مرتبط:

آیا زبان لاتین مرده است؟ بخش اول

خط هیروگلیف در مصر

اکتشافات جدید تاریخ ابداع نگارش در مصر را نزدیک به بین النهرین تخمین می‌زنند. قدمت نشانه‌های حکاکی‌شده در صخره El-Khawy در مصر به حدود ۳۲۵۰ سال قبل از میلاد می‌رسد. این نشانه‌ها ویژگی‌هایی مشابه با اشکال اولیه هیروگلیف را نشان می‌دهند.

ارتفاع برخی از این تابلوهای سنگی حکاکی‌شده، نزدیک به نیم متر است.

هیروگلیف‌های مصری از ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد، ظاهر شدند. اولین نشانه از هیروگلیف بر روی لوح‌های کوچک عاجی و به عنوان برچسب اثاثیه قبر در مقبره پادشاه مصر، اسکورپین به دست آمده است.

هم‌چنین نوشتن با جوهر و با قلم‌مو و قلم نی اولین بار در مصر انجام شد. این مرکب‌نویسی در یونانی به‌عنوان هیراتیک (خط کشیشی) شناخته می‌شود. در حالی‌که حروف حکاکی‌شده و نقاشی‌شده‌ای که روی بناها می‌بینیم، هیروگلیف (حکاکی‌هایی مقدس) نامیده می‌شوند.

علائم حکاکی‌شده و نوشته‌شده از نظر تاریخی به هم نزدیک هستند. این نشان می‌دهد که از قدیم الایام، نوشتن در مصر دو کارکرد داشته است: یک خط نمایشی برای تشریفات (حک‌شده) و دیگری در خدمت ادارات سلطنتی و معابد (مکتوب).

ابداع خط در چین

نوشته‌هایی در چین در نزدیکی آنیانگ امروزی، در ۵۰۰ کیلومتری جنوب پکن، یافت شده است. در این منطقه، پادشاهان اواخر سلسله شانگ (۱۳۰۰-۱۰۵۰ سال قبل از میلاد) پایتخت خود را تأسیس کرده بودند. آن‌ها با استفاده از استخوان‌های حیوانات، مراسم‌های فالگیری و پیش‌گویی را انجام می‌دادند.

برای قرن‌‌ها، این قطعات استخوانی پیدا و برای استفاده در طب چینی و به عنوان «استخوان اژدها» فروخته می‌شد.

تا این‌که در ۱۸۹۹، سیاستمدار و محقق وانگ‌یی‌رونگ (۱۸۴۵-۱۹۰۰) علائمی را که روی سطح برخی از این استخوان‌ها حک شده بودند، تشخیص داد و به اهمیت آنها پی برد.

این کتیبه‌های استخوانی، نشان‌گر دانش چینیان در زمینه نوشتن از قرن‌های خیلی گذشته هستند.

مطالب مرتبط:

کدام زبان‌ها، بیش‌ترین میزان رشد را در جهان دارند؟ بخش اول

این استخوان‌ها (استخوان‌های گاوها و لاک لاک‌پشت‌ها) حاوی سوالاتی مانند میزان محصول، سرنوشت جنگ، بیماری‌ها و حتی دندان درد هستند.

تا به امروز، نزدیک به ۱۵۰،۰۰۰ نمونه از این استخوان‌ها یافت شده است که حاوی بیش از ۴،۵۰۰ نماد مختلف است. بسیاری از این نمادها را می‌توان به‌عنوان نیاکان حروف چینی امروزی دانست.

البته افراد زمان سلسله شانگ قطعا نمی‌توانستند که زبان چینی امروزی را بخوانند. اکثر نویسه‌های روی استخوان‌های پیش‌گویی، رمزگشایی‌نشده، باقی مانده‌اند. حتی نمادهای قدیمی نیز، از نظر عملکرد و شکل به طور قابل توجهی تکامل یافته‌اند.

در گذر زمان نمادهای تصویری به تدریج انتزاعی‌تر شدند. با گسترش واژگان ، فرم‌های ترکیبی بیشتری هم ایجاد شدند.

استخوان‌ها سیستم نوشتاری کاملاً توسعه‌یافته‌ای را نشان می‌دهند که سال‌ها و شاید قرن‌ها زودتر شکل گرفته باشد. اگرچه استخوان‌های بسیار قدیمی‌تر، احتمالا هنوز کشف نشده و شاید حتی چیزی از آن‌ها هم باقی نمانده باشد.

ابداع خط توسط سرخ‌پوست‌ها

اکتشافات اخیر شواهدی را برای ابداع خط در قاره آمریکا (جنوب مکزیک تا کاستاریکا) نزدیک به ۹۰۰ سال قبل از میلاد ارائه کرده است.

دو نوع سیستم نوشتاری در میان آمریکای پیش از استعمار وجود داشت:

سیستم‌های باز نوشتاری، ابزاری برای تهیه متونی بودند که به ساختارهای دستوری و صوتی زبان‌های خاصی، مرتبط نبودند. آن‌ها خوانندگان را از طریق روایت متون بدون تکیه بر پیشینه زبانی مخاطبان، راهنمایی می‌کردند.

این نوع سیستم نوشتاری در میان آزتک‌ها و سایر جوامع مکزیکی در مرکز مکزیک رایج بود.

سیستم‌های بسته نوشتاری، دستور زبان‌های خاصی داشتند. این‌ها متعلق به جوامع زبانی خاصی بودند و مانند نوشتار امروزی، بودند. نمونه‌هایی از این سیستم‌های بسته را می‌توان در میان مایاها یافت.

مقام کاتب در قبیله‌های سرخ‌پوستان از جایگاه بالایی برخوردار بود. هنرمندان و کاتبان مایا، اغلب پسران کوچکتر خانواده سلطنتی بودند. حافظان کتب مقدس (بالاترین مقام کتابت)، به عنوان کتابدار، مورخ، نسب‌شناس، برگزارکننده مراسم ازدواج، مجری مراسم و ستاره‌شناس ایفای نقش می‌کردند.

فقط چهار کتاب مایا از دوران پیش از استعمار و کمتر از ۲۰ کتاب از کل قبایل سرخ‌پوست باقی مانده است. این نشانه‌ها بر روی پوست آهو یا پوست درخت، نقاشی شده‌اند و سطح نوشتار آن (مانند بسیاری از ساختمان‌ها) با خمیر آهک صیقلی پوشانده شده است.

هنوز پرسش‌های بی‌پاسخ زیادی در مورد میزان و پیچیدگی زبان‌های نوشتاری در آمریکای پیش از استعمار وجود دارد. بسیاری از شواهد در دسترس نیست، زیرا اکثریت قریب به اتفاق کتاب‌ها، توسط فاتحان اسپانیایی سوزانده شد.

سخن پایانی

امروزه اطلاعات بسیار کمی در مورد منشأ نویسندگی وجود دارد. به همین دلیل، هم‌چنان خاستگاه اصلی سیستم‌های نوشتاری و خط، ناشناخته است.

ممکن است با اکتشافات جدید باستان‌شناسی، مبدا خط از بین‌النهرین، مصر و چین تغییر کند.