هنگامی که واژه تخلف علمی را می‌شنوید، اولین چیزی که به ذهنتان می‌آيد، چیست؟ شاید فردی مانند دکتر فرانکشتاین به نظرتان بیاید که چنان هیولای وحشتناکی را ساخت (البته در داستان). شاید هم سریال‌هایی که در آنها دانشمندانی جامعه‌ستیز، ویروس‌های مرگباری می‌سازند و با آن انسان‌های بیگناهی را می‌کشند، در ذهنتان به تصویر کشیده شود.
با این حال آیا می‌دانستید که در واقعیت تخلفات علمی به این پررنگی و خاص بودن نیستند. در واقع موارد ساده‌ای چون دستکاری داده‌ها و استفاده از داده‌های سایر مقالات بدون ارجاع به آنان به سادگی تخلف علمی محسوب می‌شوند. علم بر پایه اعتماد بنا شده است. از دانشمندان نیز توقع می‌رود که از هر گونه شیوه‌های تحقیقاتی مشکوک یا تخلفات پژوهشی خودداری کنند.
مثلا اگر در مسیر نگارش و ترجمه مقاله به این فکر افتادید که اندکی داده‌ها را تغییر دهید که به نتیجه مطلوب نزدیک‌تر شوید، بدانید که این کار نوعی تخلف علمی است. هر نوع سوء رفتار یا قصور پژوهشی یک موضوع جدی تلقی می‌شود که باید به شدت از آن اجتناب شود. اما چه کارهایی تخلف علمی محسوب می‌شوند؟
برای آشنایی با انواع تخلفات علمی رایج در مقاله‌نویسی و فضای دانشگاهی در ادامه این مقاله وبلاگ ترجمیک همراه ما باشید!
مطالب مرتبط:
۱۰+ وب‌سایت مهم برای پژوهشگران و دانشجویان
در این مطلب خواهید خواند:
سوء رفتار پژوهشی چیست؟
سوء رفتار پژوهشی (Research Misconduct) یا سوء رفتار علمی به اقدامات و رفتارهای محققین اطلاق می‌شود که بر خلاف قوانین آکادمیک است. از جمله این قوانین می‌توان به تغییر و جعل در داده‌ها، سرقت ادبی، زیر پا گذاشتن اصول اخلاقی (به خصوص در تحقیقات پزشکی و زیستی) و … اشاره کرد.
یک مثال ساده از سوء رفتار علمی، آوردن نام فردی در مقاله‌تان است که در تحقیق مشارکت نداشته اما شما نام او را به عنوان نویسنده همکار در مقاله خود ذکر می‌کنید. یا این‌که اگر اطلاعات شخصی مانند نام یا راه‌های ارتباطی افرادی که در آزمایش‌های شما شرکت کرده‌اند، بیان کنید، نوعی تخلف علمی است.
انواع تخلفات پژوهشی
انواع مختلفی از تخلفات تحقیقاتی، علمی و اقدامات غیراخلاقی در پژوهش وجود دارد. جدی‌ترین تخلفات اخلاقی جعل، تحریف و سرقت ادبی در تحقیقات است. در ادامه به تعدادی از رایج‌ترین تخلفات علمی می‌پردازیم.
جعل اطلاعات (Fabrication)
جعل اطلاعات به حالتی گفته می‌شود که شما داده‌های مورد نیاز خود را بدون انجام تحقیقات کافی از خودتان می‌سازید. این نوع تخلف علمی نه تنها بحث ساخت داده‌های جعلی را در بر می‌گیرد، بلکه مراحل بعدی مانند اشتراک، بحث یا انتشار این داده‌ها یا نتایج ساختگی را هم در بر می‌گیرد.
تحریف اطلاعات (Falsification)
این نوع سوء رفتار علمی شامل دستکاری عمدی داده‌ها، مواد، فرآیندها یا تجهیزات برای رسیدن به یک نتیجه از پیش تعریف شده است. در این حالت، یک یا چندی از این نمونه‌ها حذف یا تغییر انتخابی داده‌ها است که منجر به نمایش اشتباه نتایج تحقیق می‌شود.
مطالب مرتبط:
چگونه برای چاپ مقاله، ژورنال پیدا کنیم؟
سرقت ادبی (Plagiarism)
درباره سرقت ادبی در مطالب قبلی سایت ترجمه ترجیمک به تفصیل صحبت کرده‌ایم. سرقت ادبی یکی از رایج‌ترین انواع سوء رفتار علمی است. این موضوع مواردی چون استفاده از ایده‌ها، محتوا، نوشته‌ها، فرآیندها یا نتایج شخص دیگر بدون دادن اعتبار لازم (همانند ارجاع به مقاله مورد نظر) را در برمی‌گیرد.
هم‌چنین نوعی سرقت ادبی به نام سرقت ادبی از خود وجود دارد که شما بدون ارجاع دادن به مقالات قبلی خود، از آنها در سایر آثارتان استفاده می‌کنید. سرقت ادبی نوعی تخلف علمی جدی است که می‌تواند عواقب وخیمی هم به همراه داشته باشد.
همکاری علمی ساختگی یا چالش‌برانگیز (Authorship)
این نوع سوءرفتار علمی در تحقیق شامل تلاش برای آوردن نام افرادی در مقاله است که مشارکت کافی در پژوهش نداشته‌اند، ذکر نویسندگان بدون رضایت آنها یا شامل ذکر نکردن نام نویسندگانی است که از مشارکت‌کنندگان اصلی پژوهش هستند. نامگذاری نویسندگان به ترتیب اشتباه یا نادرست نیز غیراخلاقی تلقی می‌شود.
تضاد منافع (Conflicts of interest)
این را می‌توان تحت عنوان سوء رفتار علمی عمومی طبقه‌بندی کرد و شامل اشتباهات محققان در اعلام هرگونه تضاد منافع در کار تحقیقاتی خود است. این تضاد منافع ممکن است که مالی، شخصی و حرفه‌ای باشد و برای جلوگیری از هر گونه مسائل اخلاقی باید به طور مناسب گزارش شود.
مثلا فرض کنید که در زمینه تاثیر محصولات تراریخته بر سلامت کودکان فعالیت می‌کنید. شرکتی برای تامین بودجه تحقیقات از شما حمایت می‌کند که در زمینه واردات ذرت‌های تراریخته فعالیت می‌کند. حتی اگر این موضوع هیچ تاثیری بر نتایج تحقیقات شما نگذاشته است، حتما باید این موضوع را ذکر کنید. در غیر این صورت، نوعی تخلف علمی محسوب می‌شود.
عدم دریافت تاییدیه‌ها یا عدم رعایت دستورالعمل‌ها
یکی از مهم‌ترین جنبه‌های تحقیقاتی که در زمینه آزمایش یا ارتباط با انسان‌ها و حیوانات است، رعایت تمامی تاییدیه‌های اخلاقی و دستورالعمل‌های قانونی است. عدم رعایت این دستورالعمل‌های اخلاقی نوع جدی تخلف تحقیقاتی تلقی می شود.
مطالب مرتبط:
۵ معیار برای درج نام افراد به عنوان نویسنده همکار
عواقب و هزینه‌های ناشی از سوء رفتار پژوهشی چیست؟
رفتارهای نادرست تحقیقاتی باعث آسیب رساندن به ارزش‌های علمی می‌شود. حتی اگر پیامدهای گسترده‌تری نداشتند، پیشگیری و رسیدگی به آنها حیاتی است. هزینه‌ها و عواقب ناشی از سوء رفتار تحقیقاتی را می‌توان به آسیب به افراد (جانی و …)، آسیب به اعتبار پژوهشگر و مجله‌ای که کار را منتشر کرد، هزینه‌های مالی مستقیم، هزینه‌های اجتماعی و … تقسیم کرد.
نمونه‌هایی از هزینه‌های فردی متعدد ناشی از تخلفات پژوهشی، تلاش‌های بیهوده محققانی است که به یک مقاله ساختگی اعتماد کرده‌اند و بر روی آن کار کرده‌اند. یا آسیب‌هایی که به همکاران بی‌گناه (از جمله دانشجویان فارغ‌التحصیل و فوق‌دکترهایی که پس از کشف سورفتار مقاله آنها ریترکت یا سلب اعتبار می‌شود) وارد می‌شود. از جمله مهم‌ترین هزینه‌های فردی دیگر هم می‌توان به اتلاف زمان داوران، ویراستاران و خوانندکان مجله، هزینه معنوی ریترکت مقاله و … اشاره کرد.
هم‌چنین سوء رفتارهای پژوهشی هم به شهرت پژوهشگر اصلی، هم سایر نویسندگان، مجله و سایر مقالاتی که به این پژوهش استناد کرده‌اند، آسیب وارد کند.
هزینه‌های مالی مستقیم توسط تعدادی از ذینفعان تقبل می‌شود. هزینه‌ها می‌تواند شامل وجوهی باشد که مستقیما توسط دانشگاه یا حامی مالی برای تامین هزینه‌های پژوهش صرف می‌شود. هم‌چنین گاهی این پژوهش‌ها در صنعت استفاده می‌شود که در صورت اعلام اشتباه بودن آنها، هزینه‌های مالی زیادی را به همراه خواهد داشت. در بسیاری از این موارد، مسئولیت اصلی با نویسندگان مقاله خواهد بود.
سخن پایانی
تخلفات علمی هر چند کوچک می‌توانند آسیب‌زننده باشند. گاهی مقاله‌ای با وجود تخلفات علمی به چاپ می‌رسد ولی بعدها به دلیل آشکار شدن این تخلفات، سلب اعتبار می‌شود. هم‌چنین تخلفات علمی به شهرت نویسنده و پژوهشگر آسیب‌هایی جدی وارد می‌کند. بنابراین همواره از تخلفات علمی دوری کنید تا بعدا با چالش‌های مالی و اعتباری مواجه نشوید.
سایت ترجمه تخصصی ترجمیک، دستیار پژوهشی شما در مقاله‌نویسی است. برای اطلاع از تعرفه خدماتی چون ترجمه مقاله، ترجمه کتاب، ویرایش نیتیو و … به صفحه هزینه ترجمه مراجعه کنید.
