قافله سالار ما، فخر جهان مصطفی ست – مولانا
هفدهم ربیع‌الاول سالگرد میلاد پیامبر رحمت و مهربانی، حضرت محمد –صلی الله علیه و آله- است. سایت ترجمه ترجمیک این مناسبت را به همه مسلمانان مبارک باد می‌گوید.
شاید برای شما جالب باشد که بدانید نخستین ترجمه قرآن به زبان فارسی و با مشورت شخص پیامبر اسلام بوده است که این مسئله نقش، اهمیت و برجستگی زبان فارسی را در فرهنگ جامعه اسلامی نشان می‌دهد. داستان این ترجمه شنیدنی و خواندنی است.
سلمان فارسی، که در هنگام تولد نام روزبه را از پدر خویش دریافت کرد، از اصحاب بزرگ پیغمبر بود. سلمان در سنین کهنسالی و پس از جستجوی ادیان مختلف از قبیل زرتشتی و مسیحی، در نهایت به حجاز و به محضر پیامبر رسید و پس از آشنایی با اسلام این دین را انتخاب کرد. وقتی شهرت سلمان به سرزمین مادری‌اش ایران رسید، برخی از ایرانیان نیز به این دین علاقه‌مند شدند و به اسلام ملحق شدند. نخستین مسئله این بود که چگونه نماز بخوانند و اذکار نماز از جمله سوره حمد چه معنای دارد و ترجمه آن به فارسی چیست؟
در کتب تاریخی نقل شده است که مردم فارس طى نامه‌اى از سلمان فارسی درخواست کردند که سوره فاتحه را برای ایشان به زبان فارسى بنویسد. سلمان ترجمه‌ای از این سوره آماده کرد و برای این که از معنای صحیح آن اطمینان یابد، این ترجمه را به پیامبر عرضه کرد و از ایشان مشورت خواست. پس از عرضه كردن نظر خود بر پیامبر(ص)، سلمان برای ایرانیان، نامه‌ای نوشت و «بسم اللّه الرحمن الرحیم» را به صورت «به نام یزدان بخشاینده» ترجمه کرد. پس فارسیان آن را در نماز خواندند تا زبانشان بدان روان گردید.
به این ترتیب، نخستین ترجمه از الفاظ مبارک قرآن کریم تحت اشراف مستقیم پیغمبر به زبان فارسی صورت گرفت و ایرانیان نخستین ملتی بودند که ترجمه قرآن را به زبان مادری خود خواندند
با توجه به این سابقه تاریخی در خصوص نخستین ترجمه قرآن به فارسی، پیشنهادهایی مطرح شده تا در ایران و کشورهای اسلامی، روز تولد و بزرگداشت سلمان فارسی به عنوان روز مترجم مطرح باشد.
در این مطلب خواهید خواند:
نخستین ترجمه متن کامل قرآن به فارسی
ترجمه سلمان، تا آن‌جا که در روایات آمده است، منحصر به سوره حمد و برخی آیات انگشت شمارش بود. اما درباره نخستین ترجمه کامل آیات قرآن به زبان فارسی، باید جواب را در عهد سلطان منصور بن نوح سامانی (قرن چهارم) جستجو کرد. این پادشاه به علمای ماوراءالنهر دستور داد تا ترجمه‌ای روان از قرآن به زبان فارسی دری آماده کند تا مردم آن ناحیه و بقیه کشور بتوانند از قرآن بهره بیشتری ببرند. در نتیجه کتاب تفسیر محمدبن‌جریر طبری از عربی به فارسی ترجمه شد و در همین قالب ترجمه قرآن به فارسی نیز در دسترس ایرانیان قرار گرفت.
ترجمه تفسیر طبری، اثری بسیار تاثیرگذار در فرهنگ و ادب فارسی، گذاشت و مشروعیت بالایی پیدا کرد. اثر این کتاب بر همه ترجمه‌های پس از آن و بر شکل کلی نوشتن و نثر فارسی در قرون متوالی اثر گذاشت. این اثر با تاثیری که بوستان و گلستان سعدی در قرون بعدی داشتند قابل قیاس است.
ترجمه‌های دیگر قرآن به زبان فارسی
بعد از ترجمه تفسیر طبری، ترجمه‌های دیگر نیز از قرآن تهیه شد که بیشتر در قالب ترجمه و تفسیر بود. از آن میان می‌توان به ترجمه مسجع عمر نسفی در قرن پنجم اشاره کرد. همچنین تفسیر قرآن کمبریج به عنوان «تفسیر بر عشری از قرآن مجید» بین قرون ۴ و ۵ تهیه شد. در قرن ۵، «تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم» در قرن ۵، «ترجمه قرآن موزه پارس» در قرن ۵ كه امروزه تنها نیمی از آن از سوره مریم تا پایان كتاب باقی مانده است. این ترجمه، ترجمه خالص قرآن است و هیچ گونه تفسیری همراه ندارد.
ترجمه قرآن به زبان‌های دیگر
ترجمه قرآن به زبان‌های دیگر در این دوران اندک است و اولین بار نیز راهبان و كشیشان مسیحی بودند كه با انگیزه‌های جدلی به عنوان نوشتن ردیه بر اسلام كوشیدند قرآن را به زبان‌های اروپایی ترجمه كنند. نمونه‌ای از این ترجمه‌ها، كار یوحنای دمشقی در قرن دوم هجری است. وی در آثار جدلی خود در رد اسلام و قرآن، عبارت‌هایی از قرآن را ترجمه و معنا كرده است.
اما نخستین ترجمه جامع قرآن به زبان های اروپایی، ترجمه لاتینی قرآن است كه در قرن ششم هجری با كوشش راهب اعظم دیر كلونی، پیتر جلیل صورت گرفت.
روز تولد و بزرگداشت جناب سلمان به عنوان روز مترجم پیشنهاد بسیار جالب و مناسبی است.
با تشکر از ذهن متدین و مذهبی خالق این پیشنهاد
سلام
ممنون از حسن توجه شما
این خبر از ناحیه‌ی علمی جای بحث دارد، و تعیین اولین مترجم جزئی قرآن بسیار مشکل است و کسی نمی‌داند که اولین‌بار چه کسی بخشی از آیات قرآن را بر بعضی از مردم فارس خوانده باشد.
مطمئنا تعیین اولین مترجم کار دشواری است و ممکن است با شواهد جدید تاریخی مورد تغییر قرار گیرد. این روایت یکی از اولین مترجمان مستند را معرفی می کند.