۳ روش برای ترجمه ساده‌تر عنوان کتاب

انتخاب عنوان کتاب، آخرین مرحله از تألیف یا ترجمه یک کتاب است. عنوان کتاب معرف محتوای آن است و  عامل مهمی در جذب خواننده، فروش و بازاریابی آن به‌شمار می‌آیند. بنا‌بر‌این دقت در انتخاب نام مناسب برای کتاب اهمیت زیادی دارد. گاهی ترجمه عنوان کتاب از خلق آن دشوار‌تر است، چرا که آزادی عمل یک مترجم محدود‌تر از یک مؤلف است،به همین دلیل قصد داریم در اینجا درباره تکنیک‌های ترجمه عنوان کتاب صحبت کنیم.

پیش از پرداختن به ترجمه عنوان کتاب، به چند تکنیک مهم در ترجمه متون اشاره می‌کنیم که می‌توانند در ترجمه تیتر کتاب نیز مفید واقع شوند.

تکنیک‌های ترجمه متون

قرض‌گرفتن یا Borrowing

قرض گرفتن به معنای استفاده از کلمات یا عبارات زبان مبدأ در متن مقصد است. در واقع در این روش، کلمات ترجمه نمی‌شوند، بلکه تنها با حروف زبان مقصد نوشته می‌شوند. (paintball: پینت بال)

گرته‌برداری یا Calque

گرته‌برداری به معنای تقلید یا نسخه‌برداری از واژگان زبان مبدأ است. معمولاً گرته‌برداری سبب افزوده شدن کلمات جدید به فرهنگ واژگان زبان مقصد می‌شود. (:black Friday حراجمعه)

ترجمه تحت‌اللفظی یا Literal translation

ترجمه تحت‌اللفظی همان ترجمه کلمه به کلمه است. این نوع ترجمه زمانی به‌کار می‌رود که زبان مقصد برای جمله مورد نظر دارای دستور زبان، معنی و سبک نوشتاری مشابهی با زبان مبدأ باشد. (please go there: لطفاً برو آنجا)

 ترانهش یا Transposition

ترانهش یا جابجایی به‌معنای تغییر ساختار دستور زبان متن مقصد است. این تکنیک برای روان‌سازی ترجمه صورت می‌گیرد و شامل مواردی همچون تبدیل اسم جمع را به مفرد، قید به صفت، مجهول به معلوم، حذف صفات شمارش و غیره است. (I did not want to insult: قصد من توهین نبود)

تغییر بیان یاModulation

تغییر بیان یا مدولاسیون، تغییر معنی در عین حفظ ایده اصلی است. این تکنیک برای وضوح بیشتر و گویا‌تر شدن متن انجام می‌شود. مدولاسیون، بر‌خلاف ترانهش دستکاری دستوری نیست بلکه تغییر مقوله‌های ذهنی است. (you save me from tear: تو نمی‌گذاری گریه کنم)

معادل‌سازی یا Equivalence

در معادل‌سازی یا هم‌ارزی، یک عبارت کاملاً متفاوت برای انتقال یک حقیقت یکسان استفاده می‌شود. معادل‌سازی نه ترانهش است و نه تغییر بیان. در معادل‌سازی، مضمون یک جمله با لفظ، اصطلاح یا تشبیه متفاوتی بازگو می‌شود. (you heard me: درست شنیدی)

اقتباس یا Adaptation

اقتباس، جایگزینی فرهنگی یا همانند‌سازی فرهنگی است. در این تکنیک، عناصر فرهنگی متن مبدأ با عناصر فرهنگی متن مقصد جایگزین می‌شوند. (good luck: خیر پیش)

بسط یا Amplification

بسط به معنای افزودن عناصر زبانی به ترجمه است که سبب وضوح و گویا‌یی بیشتر معنی می‌شود. (He always writes to me: او همیشه برای من نامه می‌نویسد.)

جابجایی مشترک یاCollocation

در جابجایی مشترک از ترتیب و توالی‌ای از کلمات استفاده می‌شود که در زبان مقصد رایج‌تر است. (red dead redemption: رستگاري سرخ پوسته مرده)

نکات مهم در ترجمه عنوان کتاب

تمام تکنیک‌های فوق‌الذکر و سایر تکنیک‌های ترجمه متون، در ترجمه عناوین کتاب‌ها نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای مثال در ترجمه عنوان کتاب «The Meta secret: anything is possible» به «ماوراء راز: غیر ممکن وجود ندارد» از دو تکنیک جابجایی «جابجایی مشترک» و «تغییر بیان» استفاده شده است.

بنابراین برای ترجمه موفق عنوان کافیست تکنیک‌های ترجمه متن را رعایت نموده و نکاتی که در ادامه آمده‌اند را در نظر بگیرید تا بتوانید عنوان کتاب را به بهترین شکل ترجمه کنید.

در ترجمه عنوان کتاب خلاق باشید.   

ترجمه کلمه به کلمه یک عنوان ممکن است از زیبایی و جذابیت لازم در زبان مقصد برخوردار نباشد. به همین دلیل مترجمان بایستی از حس ادبی خود استفاده کرده و عنوان را با فرهنگ و سلیقه جامعه مطابقت دهند. بهتر است عنوان در پایان ترجمه کتاب ترجمه شود تا مترجم بتواند بر‌اساس محتوای کتاب تغییرات لازم را در نام کتاب اعمال کند.

تا جایی که ممکن است به عنوان اصلی کتاب پایبند باشید، ولی اگر ترجمه کلمه به کلمه آن از کشش و جذابیت لازم برای ناشران و مخاطبان برخوردار نباشد، بایستی از عنوان انتخابی مؤلف فاصله گرفته و با توجه به جامعه هدف عنوان مناسبی انتخاب کنید.

ترجمه عنوان بسته به نوع اثر می‌تواند متفاوت باشد.

ترجمه نام کتاب‌های علمی با ترجمه عناوین آثار ادبی تا حد زیادی تفاوت دارد. در ترجمه عنوان آثار ادبی عدم پایبندی به عنوان انگلیسی ممکن است هیچ خدشه‌ای به اعتبار کتاب وارد نکند، ولی کتاب‌های علمی این‌گونه نیستند. بنابراین در آثار علمی توصیه می‌شود که تا حد امکان به عنوان انگلیسی مؤلف پایبند باشید و به خاطر زیبایی، بار علمی عنوان را خدشه‌دار نکنید. برای مثال عنوان کتاب «Wheat Varieties» باید «واریته‌های گندم» ترجمه شود و نه «ارقام گندم». درست است که واریته و رقم مترادف هستند ولی از نظر علمی متفاوت می‌باشند.

ترجمه عنوان کتاب باید تا حد ممکن به عنوان اصلی نزدیک باشد.

بخش قابل توجهی از مخاطبان کتاب‌های ترجمه شده را افرادی تشکیل می‌دهند که از منابع مختلف مانند وب‌سایت‌های کتابفروشی، اخبار یا رسانه‌های اجتماعی اطلاعاتی را درباره کتاب‌های خارجی دریافت می‌کنند و سپس به دنبال ترجمه آن‌ها می‌گردند. معمولاً مخاطبان در چنین جستجویی یک عنوان فارسی حدسی برای کتاب مورد نظر خود در ذهن قرار می‌دهند. 

اگر مترجم از عنوان اصلی بسیار دور شود و بنا بر سلیقه خود عنوانی را برای کتاب انتخاب کند، مخاطب را در هنگام خرید دچار شک و تردید نموده و یا ممکن است در میان انبوه کتاب‌های موجود در قفسه کتابفروشی از چشم خریدار پنهان بماند.

مثال بارز این مسئله کتاب «A study in scarlet» است که مترجم اول کتاب از خیر ترجمه عنوان کتاب گذشت و آن را در فارسی «عطش انتقام» نام نهاد که هیچ ارتباطی با عنوان اصلی آن ندارد. مترجمان بعدی عنوان این کتاب را «اتود در قرمز لاکی» ترجمه کردند که با این‌که کاملاً منطبق بر عنوان انگلیسی آن نیست، ولی تا حد زیادی به آن نزدیک است و به همین دلیل عنوان مناسب‌تری برای این کتاب می‌باشد.

ترجمه عنوان کتاب باید مختصر باشد.

اختصار همیشه با تأثیر سریع همراه است. جلد کتاب به مثابه بیلبوردی است که در کنار یک اتوبان شلوغ نصب شده است. هر چقدر تعداد کلمات کم‌تری داشته باشد، سایز کلمات بزرگ‌تر خواهد بود و بهتر دیده می‌شوند. البته در ترجمه دست مترجم تا حدی بسته است، چرا که ارجح آن است که به عنوان اصلی کتاب وفادار بماند. ولی در ترجمه نام می‌توان در عین وفاداری به عنوان مؤلف تا حدی به اختصار عنوان کمک کنیم یا اگر ترجمه در زبان مقصد بلند‌تر از زبان مبدأ است به طریقی آن را کوتاه کنیم.

برای مثال ترجمه عنوان کتاب «What great looks like» در فارسی «بزرگی چگونه به‌ نظر می‌رسد» است که مترجم به شکل مناسبی آن را کوتاه‌تر کرده و «بزرگی چگونه است» ترجمه نموده است.

در ترجمه عنوان به بازخورد نزدیکان توجه کنید.

ممکن است ترجمه عنوان کتاب در نظر شما بسیار زیبا و شکیل نمود پیدا کند، ولی پس از روانه شدن به بازار بازخورد مناسبی دریافت نکند. بنابراین چه در رابطه با عنوان و چه طراحی جلد کتاب از نظرات دوستان و نزدیکان خود درباره آن‌ جویا شوید. نظرات اطرافیان به عنوان نمونه‌ای از جامعه هدف می‌تواند بسیار ارزنده باشد. اگر بتوانید از افراد حرفه‌ای و سایر مترجمان در این رابطه کمک بگیرید، مسلماً انتخاب بسیار بهتری خواهید داشت.

از سوء‌برداشت‌ها اجتناب کنید.

برخی از نام‌ها ممکن است در برخی فرهنگ‌ها، زبان‌ها یا مردم کشورهای دیگر سوء‌برداشت ایجاد کنند. بنابراین نباید هیچ گونه سوء‌برداشتی از عنوان کتاب شما صورت بگیرد.

برای مثال مترجم کتاب فرانسه «Inch Allah» که معادل «انشاالله» در فارسی است، چنین می‌گوید: «واژه انشاالله برای ما فارسی زبان‌ها یک واژه روزمره است که همگان به کار می‌بریم و بار معنایی مذهبی دارد. اما این کتاب یک رمان ماجراجویانه و پلیسی بود که وقایع آن در کشور مصر اتفاق افتاده بود. هنگامی که قصد داشتم عنوان کتاب را ترجمه کنم، با خود فکر کردم که اگر صرفاً الفاظ عنوان کتاب را ترجمه کنم، خواننده ممکن است به هر چیزی فکر کند، به جز یک رمان پلیسی! برای این‌که عنوان روی جلد کتاب کشش لازم برای جذب خواننده را داشته باشد، آن را به «جاسوسی در اهرام مصر» ترجمه کردم که این عنوان نشان می‌دهد که یک رمان پلیسی پیش روی خواننده است که وقایع آن در مصر اتفاق می‌افتد.»