ویراستاری چیست؟ چگونه یک متن را ویرایش کنیم؟

یک نقطه و یا حتی یک ویرگول می‌تواند معنای یک جمله را به‌کلی عوض کند و انتقال پیام نویسنده به خواننده را مختل نماید. همین نکته به ظاهر ساده باعث به وجود آمدن فنی به‌نام ویراستاری شده است.

ویراستاری نوعی هنر نویسندگی است، زیرا ویراستار با مهارت خود در نگارش و تسلطی که بر متون و دستور زبان دارد، می‌تواند هر نوشته‌ای را مرتب کرده، خطاهای آن را تصحیح و به آن نظم دهد. به بیان دیگر، ویرایش شامل بررسی و بازبینی دقیق یک سند کتبی است.

در این مطلب از سایت ویرایش تخصصی ترجمیک با نگاهی دقیق و موشکافانه به بررسی فن ویراستاری می‌پردازیم. اگر شما هم دوست‌داران این حرفه هستید، همراه ما باشید!

مطالب مرتبط:

تفاوت خط فاصله (-) و دش (—)‌ در زبان انگلیسی

پلتفرم خدمات زبانی ترجمیک انواع خدمات ویراستاری از جمله ویرایش پایان‌نامه و ویرایش نیتیو را ارائه می‌کند. برای استفاده از این خدمات کلیک کنید.

آخرین به روزرسانی: ۱۴۰۳/۰۹/۱۰

ویرایش یا ویراستاری چیست؟

واژه «ویرایش» از مصدر فارسی «ویراستن» می‌آید و از دو بخش «وی» به‌معنای جدا و «رازیس» به‌معنی نظم و ترتیب تشکیل شده است و بر این اساس می‌توان ویرایش را فن درست‌نویسی، پاکیزه‌نویسی و رسانویسی دانست.

به شخصی که ویرایش را انجام می‌دهد، ویراستار می‌گویند. یک ویراستار با ایجاد تغییرات، حذف و یا اضافه کردن مطابق آیین نگارش و ویراستاری به اصلاح و آماده‌سازی یک سند با یک موضوع خاص کمک می‌کند. زمانی‌که شما به‌عنوان ویراستار، متنی را ویراستاری می‌کنید، باید اشتباهات نگارشی، فنی، زبانی و دستوری را اصلاح کنید.

پس باید مهارت کافی را در ویرایش متون داشته باشید. این مهارت از طریق مطالعه، نوشتن و تسلط بر دستور زبان به‌دست می‌آید.

هدف از ویراستاری یک متن رفع ایرادات و رسا کردن متن و رفع اشکالات دستوری است. یک متن، فیلم، موسیقی یا عکس پس از ویرایش و بازبینی جان تازه می‌گیرد.

بسیاری از سردبیرانی که تازه شروع به کار کرده‌اند، می‌خواهند درباره ویراستاری بیشتر بدانند. علاوه بر این، روزنامه‌نگاران، نویسندگان متون ادبی، شعر، رمان، کتاب‌های علمی و آموزشی به دنبال فراگیری این مهارت هستند.

تفاوت ویراستاری کتاب و نمونه‌خوانی چیست؟

ویرایش کتاب و نمونه‌خوانی دو مرحله کاملا متفاوت در فرایند چاپ کتاب هستند. پس از این‌که پیش‌نویس اولیه کتاب تهیه شد و به ناشر تحویل داده شد، ناشر آن را به ویراستاری مجرب تحویل می‌دهد. در این مرحله، ویراستار مواردی چون ایرادات نگارشی، ایرادات املایی، یکسان‌سازی رسم‌الخط و … را انجام خواهد داد. پس از این‌که ویراستار، ویرایش کتاب را به اتمام رساند، معمولا کتاب باری دیگر توسط نویسنده یا مترجم خوانده می‌شود. در نهایت نویسنده و ویراستار با هم سر تغییرات به توافق می‌رسند.

پس از این‌که نسخه نهایی آماده شد، باری دیگری توسط یک یا چند نمونه‌خوان نیز خوانده می‌شود. این‌جا دیگر هدف، ویرایش تخصصی متن نیست. بلکه بیشتر هدف یافتن ایرادات سهوی و املایی ناخواسته است. در واقع ویراستاری پس از تهیه پیش‌نویس اولیه و نمونه‌خوانی در آخرین مرحله قبل از چاپ کتاب انجام می‌شود.

ویژگی‌های یک ویراستار خوب

تا اینجا با ویراستاری و وظایف کلی یک ویراستار آشنا شدید، اما چه چیزی یک ویراستار مبتدی را از یک ویراستار حرفه‌ای متمایز می‌کند؟ چه زمانی می‌توانیم به فردی بگوییم که ویراستار خوبی است؟ برای پاسخ به این سؤال، تعدادی از ویژگی‌های یک ویراستار حرفه‌ای را به‌طور خلاصه در ادامه بیان می‌کنیم. یک ویراستار خوب، ویراستاری است که:

• پیش از شروع ویرایش درباره موضوع مربوطه مطالعه می‌کند تا جریان فکری نوشته و پیامی را که نویسنده می‌خواهد به مخاطب منتقل کند، درک کند.
• زبان و ادب فارسی را به‌خوبی می‌شناسد و ترجیحاً دارای تحصیلات دانشگاهی مرتبط با ادبیات فارسی است.
• در حین انجام اصلاحات، سبک و لحن نویسنده را حفظ می‌کند.
• هنگام کار روی متن با نویسنده تبادل‌نظر می‌کند تا سوءتفاهم‌ها و تغییرات ناخواسته رخ ندهند.
• یک نویسنده خوب است، اما خود را بالاتر و برتر از نویسنده اصلی نمی‌بیند.
• از دید خوانندگان به نوشته‌ها نگاه می‌کند، نه از نگاه یک نویسنده.
• در کار خود دقیق است و از کوچک‌ترین اشتباهات هم نمی‌گذرد.
• عاشق حرفه‌اش است و اجازه نمی‌دهد که تکرار و سنگینی کار ویراستاری بر او تأثیر منفی بگذارد.
• صبور است و به‌خاطر اختلاف‌نظر یا سلیقه متفاوت با نویسنده درگیر نمی‌شود.

انواع ویرایش

ویرایش را می‌توان به صورت کلی به دو نوع ویرایش اساسی و ویرایش مکانیکی تقسیم می‌شود.

ویرایش اساسی

ویرایش اساسی همانطورکه از نامش پیداست، متن را با نهایت دقت زیر ذره‌بین می‌گذارد و همه ایرادات آن را برطرف می‌کند. تا جایی که در بسیاری از موارد لازم است تا ویراستار با نویسنده در ارتباط باشد و با همفکری هم به رفع ایرادات بپردازند. البته دقت کنید که این نوع ویرایش در عین تغییرات زیادی که در متن ایجاد می‌کند، پایه و اساس آن را تغییر نمی‌دهد. بلکه فقط کاری می‌کند که ایده اصلی متن راحت‌تر و بهتر به خواننده منتقل شود.

ویرایش مکانیکی

بررسی مواردی مثل املای کلمات، دستور زبان، نشانه‌گذاری و قالب‌بندی محتوا نیز در حوزه ویرایش مکانیکی قرار می‌گیرد.

با این اوصاف نوع تغییرات ویرایشگر به این بستگی دارد که آیا مشتری نیاز به ویرایش اساسی دارد یا ویرایش مکانیکی! 

ویرایشگر همچنین باید تفاوت بین متن و جداول، تصاویر و نقل‌قول‌ها را از بین ببرد.

مطالب مرتبط:

بهترین روش‌های آموزش ویراستاری و کسب درآمد

چگونه یک متن را ویرایش کنیم؟

ویراستاری یک متن بسته به میزان ایرادات و خطا‌های موجود در آن در سه سطح اساسی، متوسط و جزئی انجام می‌پذیرد. هر چه یک نوشته تمیز‌تر، روان‌تر و کم‌اشتباه‌تر باشد، مسلماً هزینه ویراستاری و مدت‌زمان انجام آن کمتر خواهد شد.

مطالب مرتبط:

با دنیای ویراستاری آشنا شوید!

به همین دلیل بیشتر نویسندگان برای کاهش هزینه‌های خود و صرفه‌جویی در زمان تمایل دارند تا یک ویرایش حداقلی روی متن خود انجام دهند و سپس آن را به یک ویراستار حرفه‌ای بسپارند. اگر شما نیز به‌عنوان یک نویسنده قصد دارید تا یک ویرایش ابتدایی روی متن خود انجام دهید، لازم است که با مراحل و اصول ویراستاری که در ادامه آمده است، آشنا شوید.

چند روز از متن فاصله بگیرید!

یکی از مهم‌ترین اصول ویراستاری این است که بلافاصله پس از اتمام نگارش یک نوشته به سراغ ویرایش آن نروید. پس از اینکه کار نگارش یا ترجمه متن به اتمام رسید، آن را کنار گذاشته و به فعالیت‌های دیگر بپردازید. تلاش کنید در این مدت به کتاب مذکور فکر نکنید و ذهن خود را آزاد بگذارید تا بتوانید با دید یک خواننده به نوشته خود نگاه کنید.

هر چه مدت‌زمان میان اتمام نگارش و ویرایش متن بیشتر باشد، نگاه تیزبینانه‌تری نسبت به آن پیدا نموده و خطا‌های بیشتری را شناسایی خواهید کرد.

همیشه ویراستاری یک نوشته را با دید کلی شروع کنید. کلی‌نگری سبب می‌شود که در وهله اول به موارد مهم توجه داشته باشید و ایرادات کم‌اهمیت مانند غلط‌های املایی و دستوری، مسائل مهم‌تر را تحت‌الشعاع قرار ندهند. همواره در نظر داشته باشید که هدف از نگارش یک کتاب یا مقاله، اشتراک اطلاعات یا احساسات با دیگران است و انسجام، نحوه روایت، ساختار و شیوایی بیان مهم‌تر از ایرادات تایپی و نگارشی هستند.

در این مرحله در کنار بررسی محتوا و نحوه بیان مطالب باید به بخش‌بندی‌ها و فصول نوشته‌شده نیز توجه داشته باشید تا هر بخش و یا فصل شامل موضوعات پیوسته و مرتبط با عنوان باشند.

ساختار جملات را بررسی کنید!

در این مرحله باید نگاه جزئی‌تری به متن داشته باشید و به نحوه چینش، لحن و افعال جملات توجه داشته باشید. در این مرحله باید مواردی همچون ارتباط معنایی جملات با یکدیگر، تطابق زمان افعال با فاعل و طول جملات را مورد بازبینی قرار دهید. جملات طولانی و مبهم را حذف نمایید. آن‌ها را با جملات کوتاه‌تر و رسا‌تر جایگزین کنید.

تلاش کنیدکه نکات مربوط به دستور زبان فارسی را تا جای ممکن در جملات رعایت کنید.

درستی واژگان و علائم نگارشی را بررسی نمایید!

ویراستاری متن را باید با یک نگاه کلی آغاز و با یک نگاه جزئی به پایان رساند. پس از بررسی ساختار کلی نوشته و بازبینی جملات نوبت به بررسی واژگان می‌رسد. در این مرحله لازم است که به املای درست واژگان، معادل‌یابی صحیح واژگان بیگانه در زبان فارسی، بررسی علائم سجاوندی و سایر نکات فنی نگارش توجه داشته باشید.

متن را بازخوانی کنید!

مرحله پایانی ویراستاری، بازخوانی متن است. در طی مراحل بالا توجه شما به‌صورت اختصاصی به یک بخش منعطف می‌شد. اما در مرحله آخر باید با دیدی همه جانبه به بررسی نوشته خود بپردازید و تمام ایرادات و نابسامانی‌های بجا‌مانده را تصحیح نمایید. در این مرحله می‌توانید از اطرافیان خود نیز کمک بگیرید.

توجه داشته باشید که مهم‌ترین اصل ویراستاری مطالعه دقیق و کلمه به کلمه متن می‌باشد. گاهی در میان متن‌، واژه‌ای ناخوانا و ناهمگن وجود دارد که چشم شما به دلیل حرکت سریع که ساکاد نام دارد، از آن‌ها عبور می‌کند. «پس اگر می‌خواهید ویراستار خوبی باشید، حتی یک واو را از قلم نیندازید»

مطالب مرتبط:

۱۰ نکته در مورد ویراستاری و ویرایش متن

ویرایش روی کاغذ بهتر است یا به‌ روش الکترونیکی؟

امروزه ویرایش نوشته‌های مختلف به دو صورت انجام می‌شود. برخی ویراستاران روی کاغذ و برخی دیگر در رایانه خود این کار را انجام می‌دهند. به‌طور کلی نمی‌توان گفت که کدام روش بهتر است. هر کدام از این روش‌هامزایا و معایب خود را دارند.

ویرایش روی کاغذ چند مزیت دارد. سرعت ویرایش روی کاغذ بسیار بالاتر از ویرایش در رایانه است، صدمه کمتری به چشم‌های ویراستار وارد می‌شود، ویراستار می‌تواند نوشته‌ها را به‌راحتی با خود به هر جایی ببرد و به دلیل دید بهتر امکان نادیده گرفتن اشتباهات تایپی و املایی کمتر از روش الکترونیکی است.

اما از آنجایی‌که ناشران به دریافت فایل تایپی راغب‌تر هستند و متن‌هایی مانند مقاله و پایان‌نامه نیز باید به‌شکل الکترونیکی ارائه شوند، ممکن است مشتری چنین ویرایشی را قبول نکند. علاوه بر این ممکن است به خاطر خط بد و عدم وضوح نوشته‌های ویراستار شناسایی برخی ایرادات دشوار باشد.

مطالب مرتبط:

ویراستاری کتاب _ قسمت اول

ویرایش به‌روش الکترونیکی سبب کاهش قابل‌توجه سرعت ویراستار می‌شود، اما در پایان، فایل ویرایش‌شده تمیز‌تری حاصل می‌شود. هم‌چنین به‌دلیل اینکه تایپ شده است، استفاده از آن برای مشتری راحت‌تر است.

مهم‌تر اینکه در این روش، ویراستار می‌تواند از نرم‌افزار‌های ویرایشی مانند ویراستیار و پاک‌نویس نیز کمک بگیرد. علاوه بر این، در خدمات ویراستاری آنلاین امکان ویرایش روی کاغذ وجود ندارد و امروزه بیشتر افراد برای ویرایش متون خود از خدمات ویراستاری آنلاین استفاده می‌کنند.

ویرایش معمولی چه تفاوتی با ویرایش نیتیو دارد؟

وقتی پای ویرایش متون انگلیسی وسط باشد، نام اصطلاح دیگری را نیز خواهید شنید: ویرایش نیتیو. حال سوال اینجاست که ویرایش نیتیو چه تفاوتی با سایر انواع ویرایش دارد؟ آیا استفاده از خدمات ویرایش نیتیو اجباری است؟

برای پاسخ به این سوال باید یادآور شویم که کیفیت زبانی مقالات علمی برای انتشارات بین‌المللی بسیار مهم است. بنابراین مقاله شما باید عاری از هرگونه ایراد دستوری و واژه‌گزینی و خوانا و روان باشد. اما آیا ما به عنوان کسی که انگلیسی را به عنوان زبان دوم یاد گرفته‌، می‌توانیم مقاله‌ای کاملا بی‌عیب و نقص و سلیس بنویسیم؟ قطعا خیر!

اینجاست که ویرایش نیتیو به دادمان می‌رسد. در واقع در فرایند ویرایش نیتیو متن طوری تغییر می‌کند که انگار از ابتدا توسط یک انگلیسی‌زبان بومی نوشته شده و هیچ ایرادی ندارد.

آیا استفاده از خدمات ویرایش نیتیو ضروری است؟

بسیاری از انتشارات معتبر بین‌المللی، ارائه گواهی ویرایش نیتیو را لازمه پذیرش و چاپ مقاله می‌دانند. بنابراین اگر قصد انتشار مقاله در این مجلات را دارید، باید حتما از خدمات ویرایش نیتیو استفاده کنید.

هزینه ویراستاری

هزینه ویراستاری به عوامل متعددی بستگی دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• میزان غلط‌ها و ایرادات املایی و دستوری متن
• نوع متن (ترجمه، تألیف یا تصحیح)
• سطح رعایت نکات فنی در متن مانند رعایت فاصله‌ها و نیم‌فاصله‌ها، اندازه قلم، فاصله خطوط و غیره.
• ‏سطح انتظارات مشتری از ویراستار (ویرایش عالی، متوسط یا ضعیف)
• ‏نوع ویرایش درخواستی (ویرایش زبانی، فنی، محتوایی یا هر سه)
• تعداد کلمات
• ‏مهلت زمانی انجام ویرایش
• ‏شیوه پرداخت (نقدی یا اقساط)

آیا ویرایش گران است؟!

ویراستاران قوانین صنعت ویرایش و زبان را به‌خوبی می‌دانند. زمانی‌که یک متن را ویرایش می‌کنند، بارها و بارها متن را مرور، بازخوانی و اصلاح می‌کنند و زمانی که برای اصلاح متن صرف می‌کنند، به‌مراتب بیشتر از نوشتن آن است. هر کتاب بزرگ دارای ویرایشگر به همان اندازه بزرگ و یا تیمی از ویراستاران زبده است.

سخن پایانی

در پایان اینکه فراگیری ویراستاری به صرف زمان، مطالعه و دقت بالا نیازمند است. بنابراین توجه به نکات بیان شده و مطالعه منابع گوناگون به ارتقای مهارت شما به‌عنوان ویراستار کمک بسیاری می‌کند.

ویرایش تخصصی متون از خدمات ترجیمک است. برای ثبت سفارش به سایت ترجمه ما مراجعه کنید.

اگر شما نیز ویراستار هستید، جایتان در ترجمیک خالی است. برای همکاری با ترجمیک به صفحه استخدام مترجم مراجعه کنید.