تکنیک‌های ترجمه کتاب کودک و نوجوان

قبل از اینکه به بررسی تکنیک‌ها و روش‌های ترجمه کتاب کودک و نوجوان بپردازیم قصد داریم ذهنیت شما مترجمین عزیز را در مورد ترجمه کتاب در حوزه کودک تغییر دهیم.

بسیاری از مترجمین حرفه‌ای که در حوزه کتاب‌های بزرگسالان یا کتاب‌هایی که با هر موضوعی مناسب رده سنی بزرگسالان فعالیت دارند، تصور می‌کنند که در این حیطه موفق‌تر خواهند بود چون در نظر آنها این حیطه راحت‌تر است در صورتی که اصلا اینگونه نیست.

باید دقت داشته باشید که در صورت عدم رعایت نکات و تکنیک‌هایی که در ادامه بیان خواهیم کرد، کودکان و البته بزرگسالانی که این کتاب‌ها را می‌خوانند امکان دریافت مضمون محتوا و پیام آموزشی آن را نخواهند داشت و اصولا نخواهند توانست با آن ارتباط برقرار کنند.

به همین دلیل مترجم باید سطح درک و فهم، دایره واژگان و شناخت خود نسبت به پدیده‌ها و دنیای اطراف را به اندازه یک کودک پایین بیاورد تا دقیقا بداند که چگونه باید ترجمه را انجام دهد.

در ادامه به ذکر تکنیک و نکات بسیار مهم در زمینه ترجمه کتاب در حوزه کودک خواهیم پرداخت که توجه به آنها قطعا در انجام ترجمه‌ای راحت‌تر و متناسب با درک و فهم و ساختار و چارچوب معنایی رده سنی کودکان کمک خواهد کرد.

اصول و تکنیک‌های ترجمه کتاب کودک و نوجوان

تا اینجای مطلب متوجه شدید که ترجمه کتاب در حوزه کودکان و نوجوانان دنیای کاملا متفاوتی با حوزه بزرگسالان داشته و مترجمین حرفه‌ای خاص خود را نیاز دارد.

به همین دلیل در این قسمت سعی داریم به مترجمینی که تازه وارد این حوزه شده‌اند یا قصد دارند تجربه و مهارت خود را تکمیل کنند، مجموعه‌ای از نکات، تکنیک‌ها و اصول ترجمه کتاب کودک ارائه دهیم که قطعا در این مسیر بسیار کمک کننده خواهد بود:

تطبیق زمینه‌های فرهنگی و متناسب با معیار خواننده: با توجه به اینکه، کودکان چندان نسبت به محتوای آموزشی و نکات نهفته در کتاب‌های کودک درکی ندارند، کتاب کودکان را بزرگسالان هم می‌خوانند و باید برای هر دو مخاطب طوری ترجمه انجام شود که معیارها و زمینه‌های فرهنگی ملموس باشند.

سانسور یا تغییرات ایدئولوژیک: به عنوان مثال اگر کتاب انتخاب شده برای ترجمه از هر لحاظ مورد تأیید است ولی تصاویر آن متناسب با ارزش‌های ما نیستند، طبق اصول و تکنیک‌های ترجمه، باید این مورد تغییر کنند مثل پوشش نامناسب دخترانی که در کتاب‌های تصویری آمریکا، چاپ اسکاندیناوی، وجود دارد.

در جاهایی که لازم است حتی باید سبک و نوع متن تغییر کند تا در دایره واژگان کودکان بگنجد و باورهای آنها را در مسیر غلط تغییر ندهد در غیر این صورت نکات آموزشی کتاب گم می‌شوند.

دو خوانندگی: مورد بسیار مهمی که باید در ترجمه کتاب‌های کودک به آن عمل کرد و از تکنیک‌های بسیار مهم در ترجمه است، دو خوانندگی یا دو مخاطبی بودن این نوع کتاب‌هاست یعنی برخلاف اسم این حوزه، فقط مختص کودکان نیست بلکه بزرگسالان نیز واسطه اصلی ادبیات کودکان هستند و در اکثر موارد چون آنها کتاب را برای کودکان می‌خوانند باید برای آنها هم جذاب و مفید تلقی شود.

مثلا در این زمینه می‌توان به ترجمه کتاب‌های پینوکیو و آلیس در سرزمین عجایب اشاره کرد که به نوعی ترجمه شده‌اند که انگار مخاطب آن تمامی رده‌های سنی است. لذا باید به نوعی ترجمه شود که انتقال مفاهیم متناسب با درک کودکان باشد و در عین حال بزرگسالان را هم جذب کند.

روان بودن متن و تا حدی امانتداری: یکی دیگر از تکنیک‌ها و اصولی که به افزایش کیفیت ترجمه کتاب کودک اضافه می‌کند، روان بودن متن ترجمه است که هم خواندن کلمات و هم فهم آنها را راحت کند چون این رده سنی با هدف درک معنا و مفهوم، کتاب نمی‌خوانند و اگر کتابی را راحت و جذاب نبینند، به جای کتاب به سراغ تفریحات دیگر و حتی ناسالم خواهند رفت مثلا به جای افعال و کلماتی که کودکان درکی از آن ندارند از معادل کودکانه آنها استفاده شود.

از طرف دیگر نیز باید تا حد امکان امانتداری رعایت شود به جز در مواردی که متن مورد نظر دارای تطابق فرهنگی، تاریخی و اجتماعی با جامعه ما نیست و باید متناسب با آن و بدون ضربه زدن به مفهوم داستان تغییر کند که در موارد قبلی توضیح دادیم.

خلق کلمات و عبارات: گاهی اوقات در کتاب های کودکان، از عبارات یا جملاتی استفاده شده و یا حتی کتاب سرگرمی در مورد یک نوع بازی مهیج و آموزشی جالبی مطلب نوشته است که اصلا نمونه یا معادل فارسی آن وجود ندارد در این مواقع مترجمین کتاب کودک باید از تکنیک خلق کلمات و عبارات استفاده کنند که شاید حتی منجر به فرهنگ سازی یک بازی جدید نیز بشود.

به عنوان مثال برای بازی که در جمع بازی‌های کودکانه کشور ما استفاده نشده نامی مناسب و قابل فهم انتخاب کند مثل مخفی شو، بگرد که ما در زبان فارسی به قایم موشک ترجمه می کنیم.

یا برای برخی اصطلاحات و واژگان معادل‌هایی انتخاب کند که هم از لحاظ فرهنگی و روایی تناسب دارد و هم درک آن برای کودکان سخت نیست.

ضمنا در کنار واژه سازی یا معادل سازی قدرتمند باید از تکنیک جایگذاری کلمات به شکلی صحیح و هوشمندانه استفاده نماید چون در برخی موارد، کلمات معادل سازی شده در ترکیب با سایر کلمات و قرارگیری درست در متن قابل فهم می شوند.

پرهیز از ترجمه لغت به لغت: از تکنیک‌های بسیار مهم و نکات طلایی در مورد ترجمه کتاب کودک، پرهیز از ترجمه لغت به لغت است که این تکنیک به طور مشترک در تمامی انواع پروژه‌های ترجمه باید رعایت گردد. در ترجمه باید فهم خود را از متن، متناسب با رده سنی و روحیات مخاطب خود بنویسید به نحوی که به هیچ وجه به ساختار اصلی متن ضربه وارد نشود و محتوای آن را از بین نبرد.

اسامی خاص اصلا نباید ترجمه شوند و یا در مواردی که رابطه موصوف و صفتی یا ارتباطات مشابه بین چندین کلمه وجود دارد، ترجمه لغت به لغت ضربه زیادی به کیفیت متن خواهد زد.

نکات مهمی که باید در مورد ترجمه کتاب کودک و نوجوان رعایت کرد

علاوه بر تکنیک و اصولی که در مورد ترجمه کتاب کودک بیان کردیم، یکسری نکات هم هستند که توجه به آنها در کیفیت نهایی ترجمه و پیاده سازی مواردی که آموزش دادیم کمک خواهد کرد در غیر این صورت امیدی به ترجمه درست کتاب انتخاب شده نخواهد بود:

قبل از شروع به ترجمه کتاب، ابتدا توصیه می‌کنیم در وب‌ سایت‌هایی مثل BookBub، Read.Gov، Goodreads یا حتی ویکی پدیا در مورد آن بخوانید تا در مورد نویسنده، لحن بیان، مفهوم و غیره اطلاعات لازم را کسب کنید.

پس از آن کل کتاب یک دور خوانده شود تا دید کلی نسبت به کتاب پیدا شده و براساس آن از همان ابتدا ترجمه انجام شود.

اصول ویرایشی بسیار مهم هستند. ضمنا با توجه به اینکه کودکان نسبت به معنا و مفهوم علائم نگارشی آشنایی ندارند، بهتر است ترجمه طوری انجام شود که با عدم استفاده از آنها، در درک کلی آن اختلالی رخ ندهد.

درج تصاویر متن اصلی در صورت امکان انجام گیرد و در غیر این صورت طراحی تصویر متناسب با فرهنگ داخلی صورت گیرد. اگر متن اصلی همراه با تصویر کامل می شود و قرار است که تصویر کتاب تغییر کند، باید ترجمه همراه با تصویر نهایی و هماهنگ با آن انجام گیرد تا مشکل پیدا نکند. مثل ترجمه کتاب‌های کمیک (Comic) که متن در داخل تصاویر قرار دارد.

دیالوگ ها به شکل محاوره ای ترجمه شوند و لحن و شیوه بیان کلی کتاب حفظ شود.

به جای استفاده از اسامی سخت و نامفهوم خارجی، معادل فارسی آنها انتخاب شود و در صورت نیاز واژه سازی انجام گیرد به جز در مواردی که کلمات مورد نظر، در کتاب‌ها، انیمیشن‌ها و سایر محصولات داخلی، آشنایی کامل صورت گرفته باشد مثل بتمن.

جمع‌بندی مطالب

ترجمه کتاب کودک کاملا متفاوت با ترجمه کتاب‌های رده بزرگسالان است چون درک و فهم این رده سنی و هدف آنها از خواندن یک کتاب کاملا متفاوت است و اساسا در دنیای دیگری هستند. به همین دلیل الزاما مترجمی که در رده بزرگسالان بسیار حرفه‌ای و حتی شناخته شده باشد، در رده کودکان و نوجوانان موفق نخواهد شد مگر اینکه نسبت به تکنیک‌ها و اصول مهم و برخی نکات بسیار حیاتی از قبل اطلاعات لازم را کسب کرده باشد.

در این مطلب تلاش کردیم با ارائه این موارد، به مترجمین عزیز در ارائه متنی کاملا روان و قابل فهم و با کیفیت بالا کمک کنیم تا با دید کاملا متفاوتی نسبت به این موضوع نگاه کنند.

ترجمیک، بهترین انتخاب برای ترجمه کتاب کودک و نوجوان

با توجه به اینکه با حساسیت بسیار بالای ترجمه کتاب کودک آشنا شدید و اینکه لزوما مترجمین حرفه‌ای متون و کتاب‌های رده بزرگسال در این زمینه موفق نخواهند بود، بهترین و هوشمندانه‌ترین گزینه برای انجام چنین ترجمه‌هایی، مترجمین تخصصی و حرفه‌ای در حوزه کودک و نوجوان هستند.

تیم ترجمیک با در اختیار داشتن تیمی از بهترین مترجمین ایران در حوزه کودک، آماده پذیرش سفارشات در حجم‌های مختلف با بهترین قیمت و تحویل در اسرع وقت می‌باشد که کیفیت آن کاملا تضمین شده است.