آیا تلاش فرهنگستان منجر به ارتقای کیفیت زبان فارسی می‌شود؟ (بخش اول)

همه ما در فضای مجازی نام فرهنگستان زبان فارسی و دایره واژگان مصوب این نهاد را شنیده‌ایم. دایره واژگانی که همیشه مورد هجمه یا طنازی برخی از افراد قرار می‌گیرد. در این مطلب از وبلاگ ترجمیک قصد داریم تا فعالیت‌های فرهنگستان زبان فارسی را بررسی کنیم و شما را با این نهاد رسمی و ادبی کشور آشنا کنیم.

مطالب مرتبط دیگر از وبلاگ ترجمیک:

اولین سفارش ترجمه در تاریخ ایران!

چرا آثار فارسی‌زبان جایزه نوبل نگرفته‌اند؟

ترجمه آثار نویسندگان معاصر ایرانی | نگاهی به گنیجه ادب معاصر در آن سوی مرزها

شکستن شاخ غول در ترجمه شعر

اصل  پانزدهم  قانون  اساسی  جمهوری  اسلامی  ایران:

زبان  و  خط  رسمی  و  مشترک  مردم  ایران  فارسی  است.  اسناد  و  مکاتبات  و  متون  رسمی  و  کتب درسی  باید  با  این  زبان  و  خط  باشد، ولی  استفاده  از  زبان‌های  محلی  و  قـومی  در  مـطبوعات و رسانه‌های  گروهی  و  تدریس  ادبیات  آنها  در  مدارس، در  کنار  زبان  فارسی، آزاد  است.

فرهنگستان زبان و ادب فارسی چیست؟

فرهنگستان زبان و ادب فارسی یکی از چهار فرهنگستان ایرانی است که حوزه‌های گوناگون علمی، ادبی و هنری را در ایران در بر می‌گیرد. این فرهنگستان به بخش زبان و ادبیات فارسی می‌پردازد و در سال ۱۳۶۹ تاسیس شده است. ریاست فرهنگستان در حال حاضر در اختیار غلام‌علی حداد عادل است.

اعضای اصلی فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی

رئیس عالی فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی رئیس‌جمهور ایران است. پس از رئیس جمهور، اعضای این نهاد عبارت است از هیئت امنای فرهنگستان‌های ایران، شورای فرهنگستان (متشکل از اعضای پیوسته ایرانی، اعضای پیوسته فارسی‌زبان خارجی و اعضای وابسته)، رئیس فرهنگستان، معاون علمی و پژوهشی فرهنگستان و دبیر فرهنگستان.

اعضای این فرهنگستان ایرانی هستند؛ اما دو نفر از کشور تاجیکستان (دادخدا سیم‌الدین) و افغانستان (محمدحسین یمین) نیز عضو این فرهنگستان هستند. عضویت در این فرهنگستان مادام العمر است و فقط در صورت استعفای خود فرد امکان خروج وجود دارد.

اعضای اولیه در زمان تاسیس شامل این افراد بوده‌اند. احمد آرام، نصراللّه پورجوادی، حسن حبیبی، غلامعلی حداد عادل، بهاءالدین خرمشاهی، محمد خوانساری، محمدتقی دانش‌پژوه، علی رواقی، سیدجعفر شهیدی، حمید فرزام، فتح‌الله مجتبائی، مهدی محقق، سید محمد محیط طباطبایی، ابوالحسن نجفی، غلامحسین یوسفی، و سیمین دانشور و طاهره صفارزاده.

از این منتخبان سیمین دانشور و جعفر شهیدی و غلامحسین یوسفی از ابتدا به علت مشکلات شخصی از حضور در شورا و عضویت در فرهنگستان عذرخواهی و استعفا کردند.

اعضای فعلی فرهنگستان عبارت است از: 

حسن انوری، نصراللّه پورجوادی، یداللّه ثمره، غلامعلی حداد عادل، بهاءالدین خرمشاهی، محمد دبیرمقدم، حسن رضائی باغ‌بیدی، علی رواقی، اسماعیل سعادت، احمد سمیعی (گیلانی)، علی‌اشرف صادقی، محمود عابدی، کامران فانی، بدرالزمان قریب، فتح‌اللّه مجتبائی، مهدی محقق، هوشنگ مرادی کرمانی، حسین معصومی همدانی، محمدعلی موحد، ابوالحسن نجفی، سلیم نیساری و محمدجعفر یاحقی.

ریاست فرهنگستان

اولین رئیس این فرهنگستان دکتر حسن حبیبی بود که هم‌زمان معاون اول رئیس‌جمهور ایران نیز بود. دومین رئیس آن غلام‌علی حداد عادل بود که در اواخر دوران ریاستش، ریاست مجلس شورای اسلامی نیز بر عهده گرفت. مدتی پس از انتخاب حداد عادل به ریاست مجلس، حسن حبیبی مجدداً ریاست فرهنگستان را بر عهده گرفت. در سال ۱۳۸۷، بر اثر بیمارشدن حسن حبیبی و با حکم محمود احمدی‌نژاد، غلام‌علی حدادعادل دوباره رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی شد.

سلسله مراتب در این فرهنگستان به این صورت است که اعضای شورا، رئیس فرهنگستان را برای ۴ سال انتخاب می‌کنند و تاییدیه ریاست او را برای رئیس جمهور ارسال می‌کنند تا به امضای رئیس جمهور برسد.

رئیس فرهنگستان، دبیر فرهنگستان را انتخاب می‌کند. دبیر فعلی فرهنگستان زبان و ادب فارسی محمدرضا نصیری است.

وظیفه دبیر فرهنگستان تأمین نیروی انسانی مورد نیاز، نظارت بر حسن اجرای طرح‌های مشاغل و رفع نیازهای آموزش ضمن خدمت کارکنان، نظارت بر امور مربوط به تهیه، تنظیم، پیشنهاد و دفاع از بودجه، نظارت بر اجرای کلیه امور مالی فرهنگستان و پرداخت هزینه‌ها، نظارت بر حفظ و نگهداری اموال منقول و غیرمنقول فرهنگستان، نظارت بر اجرای خدمات عمومی و رفاهی کارکنان است.

اهداف فرهنگستان زبان و ادب فارسی

هر سازمان و نهاد دولتی‌ای برای موفقیت و خدمت به کشور تشکیل می‌شود. وظیفه فرهنگستان نیز تقویت و پاسداری از زبان فارسی، زبان رسمی کشور است. از جمله اهداف اصلی فرهنگستان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• حفظ اصالت زبان فارسی، به‌عنوان یکی از ارکان هویت ملی ایران.
• پرورش زبانی رسا برای بیان اندیشه‌های علمی و ادبی و ایجاد انس با مآثر معارف تاریخی در نسل کنونی و نسل‌های آینده؛
• رواج زبان و ادب فارسی و گسترش حوزه و قلمرو آن در داخل و خارج از کشور؛
• ایجاد نشاط و بالندگی در زبان فارسی.

وظایف فرهنگستان زبان و ادب فارسی

هر سازمان و نهاد دولتی در کشور برای دستیابی به اهدافی تاسیس‌ می‌شود و سالانه از خزانه کشور بودجه دریافت می‌کند. در مقابل دریافت این بودجه عمومی باید وظایف خود را به نحو احسن انجام دهد. وظایف فرهنگستان زبان فارسی به این شرح است:

• سازماندهی فعالیت‌های ناظر به حفظ میراث زبانی و ادبی فارسی؛
• تأسیس واحدهای واژه‌سازی و واژه‌گزینی و سازمان دادن واحدهای مشابه در مراکز دانشگاهی و دیگر سازمان‌های علمی و فرهنگی و هماهنگی فعالیت‌های آنان از راه تبادل اطلاعات؛
• نظارت بر واژه‌سازی و معادل‌یابی در ترجمه از زبان‌های دیگر به زبان فارسی و تعیین معیارهای لازم برای حفظ و تقویت بنیه زبان فارسی در برخورد با مفاهیم و اصطلاحات جدید؛
•  حفظ فرهنگ‌های علمی و مردمی و جمع‌آوری و ضبط و نشر امثال‌وحکم و کلیه اعلام و اصطلاحات فارسی در همه زمینه‌ها و بهره‌برداری از آن‌ها برای پرورش و تقویت زبان و ادب فارسی؛
•  سازماندهی تجربه‌ها و دستاوردهای مراکز پژوهشی در حوزه زبان و ادب فارسی و بهره‌برداری صحیح از این تجربه‌ها؛
•  بهره‌برداری صحیح از زبان‌های محلی (در داخل و خارج از ایران) به‌منظور تقویت و تجهیز این زبان و غنی‌سازی و گستردن دامنه کارکرد آن؛

گروه‌های فرهنگستان زبان فارسی

ادبیات معاصر، ادبیات تطبیقی، ادبیات انقلاب اسلامی، دستور زبان، فرهنگ‌نویسی، مطالعات زبان و ادب فارسی در آسیای صغیر، آموزش زبان و ادبیات فارسی و واژه‌گزینی از جمله گروه‌های فرهنگستان زبان فارسی هستند و هر کدام از این گروه‌ها وظایف مختص خود را دارند.

معروف‌ترین این گروه‌ها، گروه واژه گزینی فرهنگستان است. در این بخش از فرهنگستان زبان و ادب فارسی، غیر از اعضای پیوسته، اعضای وابسته و اساتید دانشگاه نیز فعالیت می‌کنند و فعالیت آن‌ها به دلیل واژه‌های انتخاب شده همیشه مورد توجه مردم بوده است.

گروه واژه‌گزینی فرهنگستان ادعا می‌کند که تاکنون ۱۳ جلد کتاب واژه‌گزینی منتشر کرده است و سالانه ۴ هزار واژه را معادل‌سازی می‌کند.

منتظر ادامه این مطلب در بخش دوم آن باشید.