نبرد تنگاتنگ ترجمه ماشینی و ترجمه انسانی

همه ما شاهد ناکارآمدی و اشتباهات گوگل ترنسلیت بوده‌ایم. ترجمه‌های ماشینی گاهاً اسباب خنده ما می‌شوند. با این اوصاف، ترجمه ماشینی پیشرفت فوق‌العاده‌ای داشته است و بسته به بافت متن می‌توان گفت که تقریباً مفید واقع شده ‌است. اما آیا ترجمه ماشینی می‌تواند جای ترجمه انسانی را بگیرد؟

یکی از دغدغه‌های بزرگ مترجمان به خصوص مترجمان تازه کار یا افرادی که قصد فراگیری ترجمه به صورت دانشگاهی را دارند، نگران از بین رفتن شغل مترجمی هستند. اطرافیان و حتی متخصصان این حوزه هم در دامن زدن به این موضوع بی تأثیر نیستند و مسئله از بین رفتن شغل مترجمی و جایگزینی آن با گوگل را تشدید می‌کنند.

در این مطلب، به بررسی تحولات هوش مصنوعی در حوزه ترجمه تخصصی را بررسی می‌کنیم. این متن، ترجمه‌ای از مطالب سایت آی‌تی‌آی‌ترنسلیشن است.

برای مطالعه مطالب مشابه، می‌توانید به وبلاگ ترجمیک مراجعه کنید.

هوش مصنوعی یا ذهن انسان، کدام برنده می‌شود؟

ممکن است از نظر عده‌ای این پرسش ساده‌ای باشد. به این مورد توجه کنید: دیوید شانک بنیانگذار Memosource اخیراً در اسلاتورکورن در جلسه‌ای که به میزبانی کارشناسان برجسته صنعت زبان اسلاتور برگزار شد، اظهار داشته‌است که در سال ۲۰۲۰ ترجمه ماشینی پساویرایشی (PEMT) رایج‌ترین و برجسته‌ترین شیوه ترجمه بود.

پیشرفت‌های اخیر ترجمه ماشینی برای مردم این سؤال را پیش آورده که آیا ترجمه ماشینی می‌تواند جایگزین ترجمه انسان ‌‍‌شود؟

ما چند سال قبل نیز به این موضوع پرداختیم؛ اما پاسخ این پرسش همیشه یکی بوده و خواهد بود. نه، ترجمه ماشینی هیچ‌وقت جای مترجم انسان را نخواهد گرفت. چون ماشین یا ابزار ترجمه قادر به درک ظرافت‌های حاصل از قواعد دستوری زبان‌های مختلف، معناشناسی، نحو و هم‌چنین جنبه‌های فرهنگی نیست.

بنابراین، آینده ترجمه این گونه است که هوش مصنوعی و ترجمه انسانی به همکاری با هم ادامه می‌دهند؛ هوش مصنوعی به عنوان ابزار کمکی در اختیار مترجمان است اما هرگز نمی‌تواند به‌طور کامل جایگزین انسان شود و به تنهایی در قامت یک مترجم بی‌نقص ظاهر شود.

گوگل در قسمت سلب مسئولیت، به محدودیت‌های ماشین ترجمه اقرار می‌کند و به کاربران یادآوری می‌کند که «این فناوری قصد ندارد جای مترجمان انسانی را بگیرد». همه می‌دانیم که ماشین‌های ترجمه زیادی وجود دارد اما گوگل‌ترنسلیت مشهورترین و پرکاربردترین آنهاست.

چرا ترجمه انسان بهتر از ترجمه ماشین است؟

مترجمان انسانی بسیار بهتر از ماشین‌ها عمل می‌کنند زیرا انسان توانایی بررسی، واکاوی و درک بافت متن و ظرافت‌هایی فرهنگی را دارد. از آن‌جا که فرهنگ بخش مهمی از زبان را تشکیل می‌دهد، درک ظرافت‌هایی فرهنگی بسیار حائز اهمیت است.

بر اساس دانشنامه Ethnologue بیش از ۷۰۰۰ زبان در دنیا وجود دارد که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. هر فرهنگی ضرب‌المثل‌ها و گفته‌های خاص خود را دارد که فقط در بافت خاص خود معنادار هستند. اما گوگل ترنسلیت فقط قابلیت ارائه ترجمه ۱۰۰ زبان آن هم بدون درک ظرافت‌های فرهنگی را دارد.

 با این شرایط، به راحتی می‌توان فهمید که چرا هنوز مترجمان انسانی خواهان زیادی دارند. به گزارش اداره آمار نیروی‌کار آمریکا، استخدام مترجمان انسانی تا سال ۲۰۲۹ بیست‌درصد رشد خواهد داشت.

ترجمه غلط در تجارت و به‌ویژه در زمینه مراقبت‌های بهداشتی و درمانی پیامدهای جبران‌ناپذیری دارد. این مثال را در نظر بگیرید: به گفته روزنامه ویرجینیا پایلت، سایت دولتی کووید برای تسهیل برنامه‌ریزی واکسیناسیون از گوگل ترنسلیت استفاده می‌کند.

در این پروژه ترجمه برای کارت واکسن کرونا، ترجمه ماشینی کلمه book (به معنی رزرو کردن) را با کلمه اسپانیایی به معنی «کتاب ادبی با جلد چرمی نفیس» جایگزین کرد. این اشتباه تا چه اندازه می‌تواند باعث آشفتگی و سردرگمی شود؟

اشتباه دیگر در استفاده‌ از ترجمه ماشینی که در روزنامه ویرجینیا مشاهده شد این بود: جمله «درخواستی برای واکسن نداشتیم» را به‌اشتباه به اسپانیایی «واکسن لازم نیست» ترجمه شد. وقتی پای سلامت عمومی در میان باشد، این اشتباهات می‌تواند پیامدهای ناگواری را در پی داشته باشد.

ساختار ترجمه گوگل

گوگل سال ۲۰۰۶ از گوگل‌ترنسلیت رونمایی کرد. ده سال بعد غول فناوری یعنی ماشین ترجمه neural را معرفی کرد. بر اساس مطالعات دانشگاه کرنل ماشین ترجمه neural خطاهای گوگل‌ترنسلیت را تا میزان ۶۰ درصد کاهش داد.

به گزارش Ethnologue، اشتباه در ترجمه اسپانیایی که دومین زبان رایج در ایالات متحده و چهارمین زبان رایج دنیاست، بسیار حیرت‌انگیز است. وقتی ترجمه ماشینی در ترجمه زبان رایجی چون اسپانیایی نمی‌تواند درست عمل کند، چگونه می‌توانیم از صحت ترجمه سایر زبان‌های کمتر شناخته شده اطمینان حاصل کنیم.

مثال رزرو واکسن که در بالا به آن اشاره شد، بزرگ‌ترین نقص ماشین‌های ترجمه یعنی همان ترجمه تحت‌الفظی را نشان می‌دهد. مترجمان انسانی بر خلاف ترجمه‌های ماشینی، ترجمه صحیح را با توجه به بافت متن انتخاب می‌کنند.

مترجمان انسانی کلمات هم‌آوا که به یک شکل نوشته می‌شوند اما معنای متفاوتی دارند را به خوبی می‌شناسند. اما ماشین‌های ترجمه قدرت منطق و استدلال ندارند که تفاوت معنایی کلمات هم آوا و هم نویس را تشخیص دهند. اینجاست که پاشنه‌ی آشیل ترجمه ماشینی واضح‌تر می‌شود.

به عنوان مثال کلمه lead می‌تواند به معنی «راهنمایی کردن»، یا به معنی فلزی سمی به نام «سرب» و هم‌چنین به معنی «تیتر اول یک روزنامه محلی» باشد».

این یک نمونه در زبان انگلیسی به عنوان یکی از پیچیده‌ترین زبان‌های دنیا بود. اکنون تصور کنید چه تعداد از این مثال‌ها ممکن‌است در زبان‌های دیگر وجود داشته‌باشد.

یکی از بزرگترین چالش‌هایی که ماشین‌های ترجمه با آن روبرو هستند، کلمات ترجمه ناپذیر است؛ یعنی کلماتی که در زبان‌های دیگر برایشان معادلی وجود ندارد. این کلمات اغلب در زبان‌های کم‌گویشور یافت می‌شوند. زبان‌های کم‌گویشور حتی برای مترجمان انسانی هم چالش‌برانگیزند؛ اما آن‌ها با تکیه بر نبوغ و ذکاوت خود بر این چالش فائق می‌‌آیند، در حالی که ماشین‌های ترجمه فاقد این نبوغ و ابتکار هستند.

اخیراً مجله وایرد گزارشی منتشر کرده مبنی بر اینکه یک گروه غیرانتفاعی برای یکی از زبان‌های کم‌گویشور دنیا کلمه‌ای جدید به معنی «دیابت» ساخته‌است، چون این زبان راهی برای توصیف دیابت یا همان بیماری قند خون نداشت. در نتیجه کلمه جدیدی برای نشان دادن مفهوم دیابت ساخته شد؛ این کلمه جدید در انگلیسی «sweet blood» (خون شیرین) ترجمه می‌شود.

یکی دیگر از دلایل برتری ترجمه انسانی به ترجمه ماشینی این است که انسان توانایی تشخیص و درک ظرافت‌های لحنی و همچنین لهجه و شوخی را دارد. مثلاً در انگلیسی وقتی شما می‌خواهید بگویید که دارید فردی را گول می‌زنید، می‌گویید «you are pulling the wool over my eyes» شما دارید روی چشم‌های من پشم می‌کشید.

این عبارت برای یک فرد روسی زبان هیچ مفهومی نخواهد داشت؛ اینجاست که ترجمه خلاقانه به کار می‌آید. در فرهنگ روسی ضرب المثل «hanging noodles on your ears» معادل این ضرب‌المثل است.

حال که صحبت از زبان روسی شد، خوب است اشاره کنیم که در زبان روسی گاهی اشتباهات ترجمه وارد سیاست بین‌المللی هم می‌شود. به عنوان مثال در سال ۲۰۰۶، هیلاری کلینتون وزیر امور خارجه آمریکا هدیه‌ای به وزیر امور خارجه روسیه داد. آن هدیه به منظور رفع و رجوع اختلافات قدیمی و ازسرگیری «reset» روابط گرم‌تر تقدیم شد.

هدف از هدیه دادن کلینتون در ترجمه دستخوش تغییراتی شد و کلمه «reset» در ترجمه روسی به‌اشتباه به کلمه دیگری به معنی «بیش‌از‌حد برق مصرف کردن» تبدیل شد.

درست است که این خطای ترجمه موجب خنده حاضرین شد اما هدف کلینتون از هدیه دادن هم را هم تحت‌الشعاع خود قرار داد.

بنابراین، اگرچه کاملاً واضح است که ترجمه ماشینی هرگز نمی‌تواند جای مترجم انسانی را بگیرد اما به‌هرحال ترجمه ماشینی مورد استفاده قرار می‌گیرد. آینده ترجمه چگونه خواهد بود؟ احتمالاً خود شما تا چند لحظه دیگر حدس می‌زنید.

ماشین ترجمه neural چگونه کار می‌کند؟

برای این‌که بدانیم چرا ترجمه ماشینی هرگز نمی‌تواند جای مترجم انسانی را بگیرد، لازم است اول ترجمه ماشینی را بشناسیم. ترجمه ماشینی چیست؟

انجمن GALA (انجمن جهانی سازی و محلی سازی ترجمه) ترجمه‌های ماشینی را این‌گونه تعریف می‌کند: «فرایندی که طی آن نرم افزار بدون دخالت انسان متنی را از زبانی به زبان دیگر ترجمه می‌کند».

جدیدترین تحول و تکامل در حوزه ماشین‌های ترجمه در سال ۲۰۱۴ و با ظهور ماشین ترجمه neural پدید آمد.

اینفوگرافیک یا طراحی اطلاعاتی ترجمه ماشینی

 ترجمه ماشینی متکی به هوش مصنوعی است و همه ترجمه‌ها را از طریق شبکه‌های عصبی (neural) ایجاد می‌کند. به گفته شرکت IBM (شرکت ماشین‌های تجاری بین المللی)، این شبکه‌ها «زیرمجموعه یادگیری ماشین» هستند که به «تقلید» از نحوه‌ ارسال سیگنال‌ها در سلول‌های عصبی انسان طراحی شده‌اند.

در این شیوه ترجمه ماشینی کل جمله در نظر گرفته می‌شود نه تک‌تک کلمات؛ در نتیجه ترجمه طبیعی‌تر و باکیفیت‌تری را ارائه می‌دهد.

گوگل در سال ۲۰۱۶ از ماشین ترجمه Neural رونمایی کرد. گوگل‌ترنسلیت که در سال ۲۰۰۶ با سیستم ترجمه ضعیف‌تر «عبارت به عبارت» شروع کرد، اکنون به لطف فناوری قدرت بیشتری گرفته‌است.

برای این‌که برتری گوگل‌ترنسلیت فعلی نسبت به نسخه‌های قبلی‌اش را بهتر درک کنید به این نکته توجه کنید: در پژوهشی که دانشگاه کرنل انجام داد، مشخص شد که در ترجمه ماشینی Neural نسبت به نسخه پیشین «عبارت محور» خطاهای ترجمه به میزان ۶۰ درصد کاهش یافته‌است.

این پیشرفتی چشمگیر است که ظرف کمتر از یک دهه اتفاق افتاد. تقریباً چهل سال طول کشید تا ترجمه ماشینی بتواند به سیستم ترجمه «عبارت محور» دست یابد، اگر این چهل سال را با سرعت پیشرفت‌های اخیر ترجمه ماشینی از عبارت محور به ترجمه ماشینی Neural مقایسه کنیم، می‌بینیم که پیشرفت‌های اخیر با سرعتی شگفت‌انگیز صورت گرفته است.

در آوریل ۲۰۲۰ محققان دانشگاه سان‌فرانسیسکو فهمیدند که می‌توانند با دقت و صحت ۹۰ درصدی سیگنال‌های مغزی را به جمله‌های کامل تبدیل کنند.

محققان به رابطه بین کارشان و روند ترجمه ماشینی Neural اشاره می‌کنند. آیا ماشین‌های ترجمه در راهند؟ آن‌ها از قبل همین‌جا هستند؛ آن‌ها بیشتر شبیه C3PO (شخصیت فیلم جنگ ستارگان) هستند تا منسوخ کننده ترجمه انسانی.

آیا گوگل‌ترنسلیت دقیق است؟

آیا گوگل‌ترنسلیت دقیق است؟ اگر با مطالعه مطالب بالا هنوز پاسخی برای این سؤال ندارید. با ارائه مطالب بیشتر به شما کمک می‌کنیم تا به پاسخ مناسبی برای این سؤال برسید.

به نظر می‌رسد اطلاعات بی‌طرفانه‌ای در مورد میزان صحت و درستی گوگل‌ترنسلیت وجود ندارد. (خود گوگل ادعا می‌کند که میزان صحت و درستی گوگل‌ترنسلیت ۸۵ درصد است، البته نیازی نیست دلیل بیاوریم که چرا نباید این ادعا را باور کنیم، همه می‌دانیم که این ادعا درست نیست).

شواهد نقلی نشان می‌دهد که میزان درستی ترجمه گوگل‌ترنسلیت کم‌تر از ۸۵ درصد است. ویدئویی در یوتیوب وجود دارد که در آن شخصی کلمات را وارد گوگل‌ترنسلیت می‌کند و با ترجمه‌های اشتباه و بعضاً بسیار مضحک مواجه شده‌؛ این ویدئو بیش از ۶ میلیون بازدید داشته‌است!

در ادامه توضیح می‌دهیم که گوگل‌ترنسلیت چگونه می‌تواند شما را به دردسر بیاندازد. با این اوصاف، آیا می‌توانیم بگوییم که گوگل‌ترنسلیت کاملاً بی‌‍فایده است؟ نه اینطور نیست، اما باید توجه داشت که در محیط‌های حرفه‌ای به‌ویژه در متون مربوط به مراقبت‌های بهداشتی و درمانی هرگز نباید از گوگل‌ترنسلیت استفاده کنیم.

تحقیق مشترک مرکز پزشکی آلیو ویو UCLA و مرکز سرطان مموریال اسلون- کترینگ نیویورک که در سال ۲۰۲۱ منتشر شد، نشان داد گوگل‌ترنسلیت آن‌قدر قابل ‌اعتماد نیست که بتوان از آن برای ترجمه اطلاعات پزشکی استفاده کرد (همه می‌دانیم که استفاده از گوگل‌ترنسلیت برای ترجمه داده‌های پزشکی نتایجی بسیار وحشتناک را در پی خواهد داشت). این پژوهش بعد از بررسی ۴۰۰ دستورالعمل ترخیص بخش اورژانس منتشر شد.

مثلاً گوگل این جمله ارمنی «در صورت نیاز و برای تسکین درد می‌توانید ایبوپروفن مصرف کنید.» را به این شکل «در صورت داشتن درد می‌توانید می‌توانید از موشک ضد تانک استفاده کنید» ترجمه کرده بود.

شیوع بیماری‌های همه‌گیر و جهانی خلأ وجود یک زبان پزشکی بهداشتی را آشکار کرد؛ به گفته سازمان بهداشت جهانی این خلأ می‌تواند منجر به «انتشار بیش از حد اطلاعات نامعتبر» شود. در نتیجه باید مرکزی تحت عنوان «اورژانس ارتباطی» برای اطلاع رسانی در جهت کنترل شیوع بیماری‌ها ایجاد شود.

در این‌گونه موارد اعتماد کردن به گوگل‌ترنسلیت و سایر ماشین‌های ترجمه می‌تواند فاجعه‌بار باشد.

مترجمان پزشکی دوره‌های آموزشی را گذرانده و با اصطلاحات پزشکی آشنا هستند. هیچ شکی نیست که در زمینه‌های پزشکی هرگز نباید از گوگل‌ترنسلیت استفاده کرد. با این حال متاسفانه عده‌ای هم‌چنان روی استفاده از گوگل ترنسلیت در این زمینه پافشاری می‌کنند، اما بدون‌شک از عواقب ناخوشایند آن در امان نخواهند بود.

آینده فناوری ترجمه و انسان

در بعضی حوزه‌ها و مشاغل ربات یا ماشین جای انسان را گرفته‌اند؛ اما در حوزه ترجمه به‌طور قطع می‌توان گفت که گوگل‌ترنسلیت و سایر ماشین‌های ترجمه هرگز نمی‌توانند جایگزین انسان شوند. پس آینده فناوری ترجمه و انسان چه خواهد بود؟

هر چه زمان می‌گذرد، نیاز به ترجمه بیشتر و بیشتر می‌شود و شرکت‌ها برای ترجمه به‌طور فزاینده‌ای به ماشین‌ها و انسان‌ها رجوع می‌کنند. دو دلیل برای این‌کار وجود دارد: اول این‌که ترجمه ماشینی ارزان‌تر است، با این حال ترجمه‌های ماشینی نیاز به بازبینی، ویرایش و تصحیح مترجمان انسانی دارند تا بتوان از آن‌ها در امور تجاری یا سایر زمینه‌ها استفاده کرد.

این فرایند که در ابتدای بحث هم به آن اشاره شد، ترجمه ماشینی پساویرایشی (PEMT) نامیده‌می‌شود و به این صورت است که مترجمان انسانی با استفاده از ابزارهای کمکی رایانه‌ای متن را ترجمه می‌کنند. استقبال از این روش ترجمه به دلیل سرعت بخشی به کار ترجمه است.

اما این روش اشکالاتی هم دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها این است که مترجمان انسانی با این روش مشکل دارند.

چرا؟ از نظر مترجمان PEMT زمان بیشتری می‌برد زیرا آن‌ها وقت زیادی را صرف رمزگشایی معانی نادرست ترجمه‌های ماشینی می‌کنند. مترجمان اعلام کرده‌اند که جبران و اصلاح‌ خطاهای ترجمه‌های ماشینی موجب سردردهای مزمن شده و آن‌ها ترجیح می‌دهند به جای ویرایش و تصحیح خطاهای ترجمه‌های ماشینی خودشان متن را از اول ترجمه کنند.

KSA Research طی یک پژوهش و نظرسنجی از ۷۰۰۰ زبان‌شناس گزارش داد که ۸۹ درصد شرکت‌کنندگان در نظرسنجی ترجمه‌های سنتی (که فقط توسط مترجم انسانی انجام می‌شود) را ترجیح می‌دهند؛ و فقط ۳ درصد شغل ترجمه ماشینی پساویرایشی را ترجیح می‌دهند.

این پژوهش نشان دادن که ۳۷ درصد از زبان‌شناسان معتقد بودند که ترجمه ماشینی خوب است و ۸۱ درصد هم اعلام کرده‌اند که کیفیت ترجمه ماشینی با توجه به مشتری بسیار متفاوت بوده‌است.

۷۱ درصد هم رویکرد «انسان در چرخه» را ترجیح می‌دهند. این روشی است که در آن از هوش مصنوعی در کنار نیروی انسانی استفاده می‌شود و هوش مصنوعی از بازخوردهای انسانی یاد می‌گیرد و خود را با آن‌ها سازگار می‌کند.

کلام آخر

بنابراین آینده ترجمه، استفاده از رویکرد «انسان در چرخه» خواهد بود چون بهترین‌های نیروهای انسانی و ماشینی را به کار می‌گیرد و با هم ترکیب می‌کند. این همان روشی‌است که ظاهراً مترجمان مایلند با آن کار کنند. ناگفته نماند که رویکرد «انسان در چرخه» هنوز خیلی رایج نیست.

طبق مرجع‌ها، اطلاعات و آمارهای موجود در این مطلب، نتیجه نهایی به پرسش رایج این است که ترجمه ماشینی و هوش مصنوعی هیچ‌گاه قرار نیست تا جای ترجمه انسانی را بگیرد.

سایت ترجمه ترجمیک با بهره گیری از متخصصان هر حوزه، خدمات ترجمه تخصصی، ویرایش و تولید محتوا شما را بر عهده می‌گیرد و می‌توانید بدون هیچ زحمتی و فقط با ثبت سفارش اینترنتی، ترجمه و … خود را تحویل بگیرید.

اگر در هر یک از حوزه‌های مذکور تخصص دارید، به بخش استخدام مترجم ترجمیک مراجعه کنید و پس از انجام آزمون، به کسب درآمد بپردازید.