چندی پیش، در صفحه اینستاگرام ترجمیک یک برنامه زنده با حضور دکتر سعید عامری برگزار شد که محور اصلی بحث آن در مورد ترجمه فیلم و زیرنویس‌گذاری بود.
دکتر سعید عامری، پژوهشگر پسا دکترا دانشگاه فردوسی مشهد و عضو بنیاد علمی نخبگان، متخصص ترجمه دیداری شنیداری و زیرنویس‌گذاری است و چندین سال است که به صورت تخصصی در این حوزه پژوهش و فعالیت می‌کنند.
مطلبی که می‌خوانید، خلاصه‌ای از سخنان دکتر سعید عامری در این برنامه در مورد زیرنویس‌گذاری و ترجمه زیرنویس است. برای مطالعه مطالب آمورشی در حوزه ترجمه و ویرایش، به وبلاگ ترجمیک مراجعه کنید.
در این مطلب خواهید خواند:
ترجمه دیداری شنیداری
در دنیای دانشگاهی و تخصصی، ترجمه فیلم یکی از شاخه‌های ترجمه دیداری شنیداری است. ترجمه دیداری و شنیداری هر نوع ترجمه از متون چندرسانه‌ای را در برمی‌گیرد؛ یعنی شامل کانال صوتی و تصویری می‌شود. پس به طور کلی، هر نوع زیرنویس، دوبله و ترجمه‌ای را روی یک فایل ویدیویی از یک محتوای چند رسانه‌ای می‌بینید، شامل ترجمه دیداری شنیداری است.
مثلا یکی از انواع ترجمه دیداری شنیداری، ترجمه برصدا یا voice-over است. اگر به شبکه مستند صدا و سیما یا مستندهای علمی یا تخیلی در فضای مجازی دقت کنید، در برخی از مستندها یا ویدیوها، گوینده با زبان خارجی با صدای خیلی کم شده صحبت می‌کند و یک دوبلور یا مترجم به صورت تقریباً هم‌زمان، سخنان او را ترجمه می‌کند. به این کار «برصدا» می گویند.
کاربردهای ترجمه دیداری شنیداری در ایران
ترجمه دیداری شنیداری در ایران، شاخه‌ها و کاربردهای مختلفی دارد که به طور فهرست‌وار این کاربردها را بررسی می‌کنیم:
زیرنویس برای ناشنوایان و کم‌شنوایان
افراد ناشنوا یا کم‌شنوا به راحتی می‌توانند به وسیله زیرنویس توضیحی مخصوص تمام فیلم‌ها را ببینند و هیچ مشکلی در درک این فیلم‌ها ندارند. تفاوت زیرنویس عادی و زیرنویس ناشنوایان این است که در زیرنویس گذاری برای ناشنوایان، زیرنویس گذار فضای شنیداری فیلم را برای بیننده توصیف می‌کند.
مثلاً هنگامی که در فیلم موسیقی پخش می‌شود، در زیرنویس نوع موسیقی و حس حال آن توضیح داده می‌شود یا مثلاً هنگامی که صدای در زدن می‌آید، این موضوع در زیرنویس ذکر می‌شود.
ترجمه برای نابینایان و کم‌بینایان
یعنی توصیف فیلم (در لابه‌لای دیالوگ توصیفی از صحنه گفته می‌شود؛ مثلاً ممکن است یک تصویر برای فرد نشان داده شود که این دو فرد عاشق هم بوده‌اند و دست هم را گرفته‌اند، یعنی مفهوم دار کردن یک صحنه).
ترجمه بازی‌های رایانه‌ای
بازی‌های رایانه‌ای که در ایران هم طرفداران بسیاری دارد، گاهی از مواقع دوبله یا زیرنویس می‌شود که این موضوع به دلیل وجود تحریم‌های تجاری در موارد بسیار نادری رخ می‌دهد و چندان رواجی ندارد.
توانش مترجم دیداری شنیداری در چیست؟
بازار ترجمه چه انتظاری از توانش مترجم دارد؟ اول آشنایی با زبان مبدأ و مقصد است. ترجمه فیلم در ایران دوسویه است یعنی فارسی به انگلیسی و برعکس. وقتی مترجم باید به انگلیسی ترجمه کند، پس باید به زبان انگلیسی که زبان مقصد است تسلط داشته باشد.
در این بخش، توانایی‌های مختلف مترجم را از جنبه های مختلف بررسی می‌کنیم:
توانش فرهنگی مترجم فیلم
توانش فرهنگی و شناخت مترجم از فضای هر دو جامعه در زیرنویس فیلم و سریال بسیار اهمیت دارد. یکی از چالش‌های ترجمه ارجاعات فرهنگی است؛ یعنی آشنایی به اصطلاحات کشور مبدأ ترجمه.
توانش تخصصی مترجم دیداری شنیداری
توانش تخصصی مترجم در زیرنویس‌گذاری یا ترجمه فیلم مختص مستند است که تخصصی است. مترجم باید در زمینه موردنظر تخصص کافی داشته باشد. مثلاً در فیلم Good Doctor بسیاری از اصطلاحات تخصصی پزشکی است و مترجم متخصص باید این فیلم را ترجمه کند.
توانش فنی در ترجمه دیداری شنیداری
مترجم باید با ابزارهای موردنیاز آشنایی داشته باشد. آشنایی با این ابزارها هم چندان کار دشواری نیست و مانند هر نرم افزار دیگری، نیاز به کمی زمان و تلاش برای یادگیری دارد. از مجموعه توانش فنی مترجم می‌توانیم به نرم افزارها و دستگاه‌های صداگذاری یا زیرنویس گذاری اشاره کرد.
توانش حرفه‌ای برای کسب درآمد از راه ترجمه
تا به این جا، تمام مهارت‌ها و تخصص‌ها معطوف به مترجم بود و مترجم فقط وظیفه داشت تا دانش و مهارت‌های خود را ارتقا دهد اما در این بخش، فرض می‌کنیم که مترجم تخصص و توانایی کامل در انجام کار حرفه‌ای را دارد، حالا از کحا باید به دنبال شغل و کسب در آمد باشد؟
کسب درآمد از ترجمه فیلم
بازار ترجمه یک بازار پویاست و به هیچ وجه اشباع شده نیست بلکه بازار بی‌انتها است، مخصوصاً ترجمه فیلم و سریال. برخی از دانشجویان یا مترجمان تازه کار تصور می‌کنند که با وجود مترجمان شناخته شده و معروف، به هیچ عنوان امکان رشد در بازار ترجمه ندارند.
در نظر داشته باشید که تولید فیلم، سریال و مستند هیچ گاه در دنیا متوقف نمی‌شود، بلکه هر روز بیشتر هم می‌شود. به همین دلیل، بازار ترجمه دیداری شنیداری، همیشه به تعداد مترجمان متخصص بسیاری نیاز دارد.
گزینه‌های شغلی برای مترجم دیداری شنیداری
پس از یادگیری مهارت‌های مختلف در حوزه ترجمه دیداری شنیداری و تلاش و تمرین، باید منبع درآمدی را برای خود تعیین کنید و برای رسیدن به هدف خود تلاش کنید. در ادامه، راه‌های رسیدن به درآمد از طریق ترجمه دیداری شنیداری در ایران را می‌خوانید.
صداوسیما
رویکرد غالب صداوسیما استفاده از برصدا و دوبله است. زیرنویس در تولیدات صداوسیما کاربرد چندانی ندارد و نسبتاً حوزه بسته‌ای است. اگر دقت کرده باشید، از ابتدای امر هم در صدا و سیما زیرنویس رواج چندانی نداشته است. ممکن است به این دلیل باشد که مخاطب تلویزیون از همه قشر و سنی است و ممکن است توانایی خواندن زیرنویس نداشته باشد.
شبکه‌های بین‌المللی (پرس تی وی، جام جم)
شبکه‌های پرس‌تی‌وی و جام جم از جمله شبکه‌های بین المللی ایران است که در صورتی که تخصص و ویژگی‌های لازم را داشته باشید، می‌توانید در بخش‌های مختلف این شبکه‌ها به عنوان مترجم یا زیرنویس‌گذار فعالیت کنید.
شبکه‌های VOD
شبکه‌های نمایش خانگی (مثل نماوا، فیلیمو، فیلم نت و …) اخیراً در ایران بسیار پر طرفدار و رایج شده‌اند. این شبکه‌ها به اختصار VOD یا Video On-Demand نامیده می‌شوند. یکی از پرکاربردترین حوزه‌ها در زمینه زیرنویس‌گذاری، همین شبکه‌های نمایش خانگی است. چون بسیاری از فیلم و سریال‌های خارجی در این شبکه‌ها به وسیله زیرنویس فارسی نمایش داده می‌شود.
مؤسسات ترجمه (مانند ترجمیک)
شرکت‌های ترجمه تخصصی در ایران، مؤسسات ارائه‌دهنده خدمات جامعه ترجمه در حوزه‌های مختلف هستند که کارفرما یا سفارش‌دهنده می‌تواند به راحتی به آن اعتماد کند و سفارش ترجمه فیلم خود را به این شرکت‌ها بسپارد. مترجم تخصصی هم با همکاری با این مجموعه‌ها می‌تواند سفارش ترجمه فیلم را از این شرکت‌ها تحویل بگیرد و انجام دهد.
برای ثبت‌نام و انجام آزمون تخصصی ترجمه و زیرنویس فیلم، به بخش استخدام ترجمیک مراجعه کنید.
مشتری‌های شخصی
بسیاری از افراد در حوزه‌های مختلف زندگی کاری یا شخصی خود به زیرنویس یا ترجمه فیلم نیاز دارند. مثلاً کارگردان میخواهد فیلم کوتاهش را به جشنواره خارجی بفرستد. این مشتری‌های شخصی در زمینه‌های بسیاری فعالیت می‌کنند و به کار و تخصص شما نیاز دارند. مثلاً به تولید محتوای تصویری در اینستاگرام و … نیاز دارند یا محصولی را وارد می‌کنند و نیاز دارند تا ویدئوهای آموزشی آن را ترجمه کنند.
درآمد غیر مستقیم از ترجمه
در بخش درآمد غیرمستقیم، مشتری وجود ندارد اما برای ترجمه شرکت‌ها و شبکه‌هایی هستند که در قبال بازدید افراد از محتوای صفحه به شما پول می‌دهند. یعنی در زمینه خاصی ویدئوها را صداگذاری میکنید یا روی آن زیرنویس میگذارید و در کانال میگذارید (طبق قوانین آن کانال) تا به درآمد دلاری برسید. در پیچ آشپزی اینستاگرام هم می‌شود ویدئو گذاشت و صداگذاری یا زیرنویس کرد که درآمد تبلیغاتی می‌آورد.
در حوزه‌هایی پرطرفدار و پر بازدید مثل آرایشی، آشپزی، ورزشی و … می‌توانید به میزان بازدید خوبی برسید و در یوتوب درآمد دلاری داشته باشید یا از طریق اینستاگرام تبلیغات انجام دهید.
در این سبک از کسب در آمد از زیرنویس و ترجمه فیلم باید با نحوه شبکه سازی و جذب مخاطب در شبکه‌های مجازی آشنا باشید تا بتوانید هر روز و در طول مدت، مخاطب خود را افزایش دهید. در واقع، برای کسب درآمد از این راه باید به طور کامل روش‌های برندسازی شخصی را یاد بگیرید.
توضیح: در مطلب جداگانه‌ای از وبلاگ ترجمیک، به موضوع مهم برند سازی شخصی برای مترجمان پرداخته‌ایم.
مترجم فیلم و سریال با چه چالش‌هایی مواجه است؟
ترجمه دیداری شنیداری، به خصوص در بخش ترجمه فیلم و سریال، بسیار پر چالش و پر زحمت است و به توانش ترجمه‌ای بسیار بالایی نیاز دارد. بزرگ‌ترین چالش‌های ترجمه دیداری شنیداری را می‌خوانید:
ترجمه فیلم و سریال داستانی
ترجمه و زیرنویس‌گذاری برای فیلم و سریال شمال محتوای غیرواقعی است. اولین چالش در این حوزه ترجمه طنز است که برگرداندن بخش‌های کنایی و طنز کار بسیار دشواری است و باید نهایت تلاش خودتان را بکنید تا طنز به صورت متقابل، روی مخاطب فارسی‌زبان هم تأثیر بگذارد. مثلاً سریال‌هایی مثل فرندز، آشنایی با مادر، نظریه بیگ‌بنگ و … علی‌رغم پرطرفدار بودن در ایران، هنوز هم پس از گذشت سال‌ها، ترجمه‌ها و زیرنویس های خوبی ندارند.
ترجمه موسیقی و ترانه
چالش بعدی ترجمه ترانه و ترانه‌های تصویری خارجی است. ترجمه و برگردان شعر و انتقال مفهوم و وزن و قافیه کاری بسیار دشوار است که معمولاً این کار به یک گروه از مترجمان چیره دست نیاز دارد و توسط یک مترجم امکان پذیر نیست.
ترجمه فیلم و سریال و زیرنویس برای محتوای غیرداستانی
در ترجمه زیرنویس در محتوای چند رسانه‌ای غیر داستانی، صفر تا صد ترجمه زیرنویس بر عهده مترجم است؛ یعنی باید متن را ترجمه و در نرم‌افزار تولید و در نهایت استخراج کنید.
ترجمه اصطلاحات
ترجمه اصطلاحات، تیکه کلام‌ها و ضرب المثل های عامیانه هم یکی از سخت‌ترین بخش‌های زیرنویس‌گذاری و ترجمه فیلم و سریال است. در برخی از مواقع، اصطلاحاتی را در سریال‌ها می‌شنوید که در هیچ منبعی ذکر نشده است و هیچ مفهوم مشخصی ندارد و باید انگلیسی زبان باشید تا معنی آن را متوجه شوید. درک و شناخت این اصطلاحات اولین چالش است؛ اما چالش اصلی، انتقال آن به فارسی و از بین نبردن معناست.
ترجمه الفاظ رکیک
زبان و فرهنگ فارسی، نسبت به فرهنگ غرب یا شرق در مقابل الفاظ رکیک یا شوخی‌هایی از این دست تاب‌آوری بسیاری پایینی دارد و شما نمی‌توانید تمام الفاظ رکیک را به همان شکل در فارسی ترجمه کنید. در این موارد یا مجبور به حذف خواهید بود و یا باید این واژگان را طوری برگردانید که از بار قباحت آن تا حدی کاسته شود.
در واقع اگر با مشتری قانونی مثل شبکه‌های نمایش خانگی و … کار میکنید باید طبق قوانین داخلی کشور ترجمه خود را به نتیجه برسانید. البته برخی از مترجمان در سایت‌های غیرقانونی زیرنویس‌هایی قرار می‌دهند که هیچ دستی در ترجمه نبرده‌اند و همان مفاهیم را انتقال داده‌اند. این زیرنویس‌ها، معمولاً در ابتدا تاکید می‌کنند و به شما اخطار می‌دهند که این زور نویس دارای الفاظ رکیک است.
ترجمه گویش و لهجه
در بسیاری از دوبله‌های شگفت انگیز گروه‌های پیشکسوت دوبله در ایران، خروجی‌های خیره کننده‌ای را به جا گذاشته‌اند. مثلاً در بسیاری از موارد، در انیمیشن‌ها، برای شخصیت‌های سیاه‌پوست از لهجه آبادانی استفاده می‌کنند و انتقال درست این لهجه و طنز و … کار بسیار دشواری است.
ترجمه از زبان میانجی
قبلاً هم به استفاده از زبان میانجی در ترجمه کتاب‌های ادبی پرداخته بودیم. در این حوزه هم، بسیاری از فیلم و سریال‌های داستانی و غیر داستانی، به زبان‌های غیر از انگلیسی ساخته می‌شوند و مترجم مستقیم از آن زبان در کشور وجود ندارد.
مثلاً برای فیلم و سریال‌های کره‌ای، ممکن است به تعداد مورد نیاز، مترجم تخصصی کره‌ای در کشور وجود نداشته باشد. به همین دلیل، برخی از گوره های ترجمه تصمیم می‌گیرند که از زبان‌های میاجی استفاده کنند. این کار هم چالش‌های بسیاری دارد و باعث می‌شود بخشی از معنا از بین برود.
کلام آخر
ترجمه دیداری شنیداری یکی از حوزه‌های جذاب و پردرآمد ترجمه تخصصی است که بسیار گسترده و متنوع است؛ با همه این‌ها، ترجمه دیداری شنیداری برای هر مترجمی امکان‌پذیر نیست و به تخصص‌های خاص خودش نیاز دارد و البته به تمرین و ممارست.
دبستان ترجمیک برای ارتقا سطح دانش تخصصی شما و نزدیک کردنتان به بازار کار، دوره زیرنویس‌گذاری و ترجمه چندرسانه‌ای را برگزار می‌کند. مدرس این دوره دکتر سعید عامری، متخصص در حوزه ترجمه فیلم است. مطلبی که خواندید نیز برگرفته از سخنان دکتر عامری بود.
برای ثبت‌نام در این دوره مفید تخصصی از دبستان ترجمیک، به دوره آموزشی ترجمه زیرنویس مراجعه کنید. اگر هم قصد فعالیت به عنوان مترجم، نویسنده یا ویراستار را دارید، می‌توانید از صفحه استخدام مترجم، در ترجمیک استخدام شوید.
یک دیدگاه در «بررسی بازار کار ترجمه دیداری شنیداری»;