نمونه‌خوان؛ مهارتی ضروری در چاپ کتاب

آماده‌سازی یک کتاب برای چاپ مراحل مختلفی دارد و هر یک از این مراحل به تخصص خاصی نیاز دارد. یکی از مراحل مهم آماده‌سازی کتب و سایر نشریات مرحله نمونه‌خوانی یا نسخه‌خوانی (Proofreading) است که پس از حروف‌چینی و پیش از چاپ بایستی انجام شود. به عبارت دیگر، مرحله نمونه خوانی تقریباً آخرین مرحله از چاپ کتاب محسوب می‌شود. بدون شک نمونه‌خوانی کتاب نسبت به نمونه‌خوانی مجلات یا روزنامه‌ها از حساسیت بالا‌تری برخوردار است. به همین جهت در ادامه به نقش یک نمونه‌خوان در فرایند نشر کتاب خواهیم پرداخت.

نمونه خوان کیست؟

نمونه‌خوان به فردی گفته می‌شود که متن حروف‌چینی‌شده را با نسخه اصلی یا دستنویس کتاب مطابقت داده تا از خطا‌ها و جا افتادگی‌ها جلوگیری کند و درعین‌حال از نظر رسم‌الخط مورد نظر به یکپارچگی متن کمک می‌کند. وظیفه دیگر نمونه‌خوان، تصحیح غلط‌های املایی و تایپی است که برای این کار بایستی با دقت فراوان و ابزار کمکی به بررسی متن بپردازد.

در روزنامه‌ها و مجلات رسم بر این است که متن را دونفری نمونه‌خوانی کرده تا در کوتاه‌ترین زمان به متنی پالوده دست یابند، ولی نمونه‌خوان‌های کتاب، با صرف زمان و دقت فراوان، می‌کوشند تا از وجود لغزش‌های مرسوم جلوگیری ‌کنند.

مراحل نمونه‌خوانی

عمدتاً در نمونه‌خوانی غلط‌های املایی، فاصله بین کلمات، حروف بولد یا ضخیم‌تر، حروف ایتالیک و ایرانیک اصلاح خواهند شد. معمولاً نمونه خوانی در سه مرحله انجام می‌شود:

در مرحله اول، نمونه‌ای تهیه می‌شود که غلط‌های معمول مانند جا افتادگی کلمات، غلط‌های نگارشی و یا غلط‌های املایی در آن تصحیح می‌شود.

در مرحله دوم، نمونه دیگری تهیه می‌شود که معمولاً ایراد‌ها و مشکلات بسیار کمتری نسبت به نمونه اول دارد، ولی باز هم مشکلاتی در آن وجود دارد.

 در مرحله آخر، نمونه سوم تهیه می‌شود که معمولاً بدون اشکال بوده و قابل ارائه برای چاپ خواهد بود.

وظایف نمونه‌خوان کتاب

اگر بخواهیم وظایف یک نمونه‌خوان را به‌صورت تیتر‌وار بیان کنیم به شرح زیر خواهند بود:

• تطبیق متن دست‌نوشته با متن تایپ شده
• حفظ دقت و تمرکز در فرایند تصحیح متون طولانی
• اصلاح کوچک‌ترین اشتباهات و ایرادات موجود در متن ترجمه شده
• رفع اشکالاتی که از دید ویراستارها و نویسندگان کتاب پنهان مانده‌اند.
• مشخص کردن اصلاحات انجام شده به کمک علائم.
• شناسایی و رفع اشتباهات گرامری و علائم نوشتاری (مثل کاما، نقطه، نقطه ویرگول و موارد مشابه)
• شناسایی و اصلاح خطا‌های مربوط به فاصله و نیم‌فاصله
• تصحیح استایل، ایتالیک، بولد و بزرگ و کوچک بودن کلمات
• جایگزین کردن کلمات نا‌مناسب
• بازبینی فاصله بین صفحات و نحوه قرار‌گرفتن متن
• حصول اطمینان از این‌که فایل نهایی فاقد هر ‌گونه خطایی باشد.

تفاوت نمونه‌خوانی با ویراستاری

هر نوشته باید از جهات گوناگونی مانند محتوا، شیوه بیان، اعتبار، دقت، نظم، آراستگی و علائم نگارشی بررسی و بازبینی شود. به این بازبینی ویراستاری (Editing) می‌گویند. ویراستار موظف است که ضمن رعایت سبک صاحب نوشته یا مترجم، خطاهای دستوری، حشو، تکرار، گزافه‌گویی و عبارت‌های ناهمگون و آشفته را سامان ببخشد. ولی نمونه‌خوانی (Proofreading) یکی از مراحل آماده‌سازی متون پس از تایپ و پیش از چاپ است که در آن جا افتادگی‌ها و غلط‌های املایی که در مرحله تایپ رخ داده‌اند، تصحیح می شوند. نمونه‌خوان وظیفه دارد که متن تایپ ‌شده را از نظر اشتباهات فنی مانند فونت و یکپارچگی متن مورد بررسی قرار دهد و لغزش‌هایی مانند اشتباهات گرامری، علائم نگارشی و سایر مسائلی را که از دید ویراستار پنهان مانده‌اند، تصحیح کند.

به طور کلی چنین می‌توان گفت که ویراستاری، ویرایش ادبی و نمونه‌خوانی، ویرایش فنی است. البته این دو مقوله با وجود تفاوت قابل ملاحظه، در قسمت‌هایی با یکدیگر برهمپوشانی دارند. به همین دلیل گاهی ویراستاری و نمونه‌خوانی توسط یک فرد انجام می‌گیرد.

هزینه نمونه خوانی

مؤسسات چاپ و نشر مختلف هزینه متفاوتی بابت نمونه‌خوانی دریافت می‌کنند و حتی هر مؤسسه هزینه ثابتی برای آن در نظر نگرفته است. برای مثال، بر  اساس آیین نامه مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی (سال ۱۳۹۵) برای نمونه‌خوانی متن فارسی، هر صفحه  ۳۰۰ کلمه‌ای ۷۰۰ الی ۳۰۰۰ تومان هزینه دارد که سالانه حداکثر ۱۵ درصد افزایش برای آن پیش بینی شده است. البته این نرخ برای متون فارسی است و ویرایش متن‌های غیر‌فارسی مسلماً بیشتر است که طبق آیین نامه این انتشارات ۱۰۰۰ تا ۵۰۰۰۰ تومان برآورد شده است. به‌دلیل رقابت زیاد قیمت‌های پایین‌تر نیز در بازار مشاهده می‌شود، ولی در کنار هزینه می‌بایست به کیفیت نیز توجه کرد.

علاوه بر این، عوامل متعددی از جمله مشکل یا آسان بودن متن، میزان خطا‌های متن، حجم متن، نوع متن (تألیف یا ترجمه)، نحوه حروف‌چینی، انتظارات مشتری، زمان انجام کار و … بر هزینه نمونه‌خوانی تأثیر می‌گذارند و نمی‌توان قیمت مشخصی برای آن ارائه کرد.

برای محاسبه قیمت خدمات ویرایش و بازخوانی متن کتاب خود می‌توانید از طریق انتشاراتی که قرار است مجوز چاپ کتاب را برای شما اخذ کند، اقدام کنید و یا از طریق سایت‌هایی که در زمینه ترجمه و نشر کتاب فعالیت می‌کنند، اطلاعات لازم را کسب نمایید.

چگونه می‌توان یک نمونه‌خوان خوب استخدام کرد؟

چه به‌عنوان ناشر و چه به‌عنوان یک مترجم به دنبال نمونه‌خوان برای بازبینی اثر خود باشید، با در‌نظر گرفتن یک سری از فاکتور‌ها می‌توانید یک نمونه‌خوان مناسب برای خود بیابید.

دقت در نمونه‌خوانی حرف اول را می‌زند، بنابراین افرادی که صبر، حوصله و تمرکز بالایی دارند، می‌توانند این کار را به نحو احسن انجام دهند. تسلط به ویرایش فنی و ادبی پیش‌نیاز این حرفه است، پس به‌دنبال افرادی باشید که به این حوزه‌ها آشنایی کامل داشته باشند.

یک نمونه‌خوان بایستی متن ترجمه شده را با در نظر گرفتن متن مبدأ ویرایش کند، بنابراین تسلط به زبان انگلیسی از ملزومات یک نمونه‌خوان است. یک ویرایشگر فنی خوب باید فرق میان واژه‌ها و عبارت‌های مشابه مانند its’ و it’s را بداند.

دایره لغات یک نسخه‌خوان خوب باید وسیع باشد تا بتواند کلمات نامناسب در متن را شناسایی و جایگزین کند. همچنین افرادی که سطح مطالعه بالایی دارند، با نگاه نقادانه‌ای که دارند، می‌توانند نقش پر‌رنگی در ویرایش متن داشته باشند.

ناشران یا مترجمان می‌توانند از طریق آگهی استخدام و مصاحبه نمونه‌خوان مورد نظر خود را بیابند، ولی راه کم‌هزینه‌تر و مطمئن‌تر مراجعه به فریلنسر‌هایی است که از طریق وب‌سایت‌های مؤسسات تخصصی خدمات ارائه می‌کنند و بر کار آن‌ها نظارت می‌شود.

چگونه می‌توان به‌عنوان نمونه‌خوان استخدام شد؟

برای استخدام شدن به‌عنوان نمونه‌خوان‌، متقاضی بایستی مدرک کارشناسی در زمینه‌های مرتبط با روزنامه‌نگاری یا زبان انگلیسی داشته باشد. علاوه بر این‌ها، یک نمونه‌خوان باید درباره سبک‌های نگارش، دستور زبان و املای کلمات نیز اطلاعات بالایی داشته باشد.

تسلط بر نرم‌افزار‌های کامپیوتری مرتبط مانند آفیس، ویراستیار و غلط‌یاب‌های گرامری و املایی از ملزومات این حرفه است، پس باید دانش خود در زمینه کامپیوتر را به‌روز نگه دارید.

دقت و توجه به کوچک‌ترین جزئیات در یک متن یکی از ویژگی‌هایی است که یک نمونه خوان باید داشته باشد. اگر شما جزو افرادی هستید که نمی‌توانید به مدت طولانی بر موضوعی تمرکز کنید، این شغل مناسب شما نخواهد بود.

برای نمونه‌خوان‌هایی که به‌صورت فیزیکی در یک انتشارات مشغول به‌کار می‌شوند، توانایی کار گروهی هم مهم است، چرا که بایستی با نویسندگان، ویراستاران و سایر همکاران خود ارتباط نزدیکی داشته باشند.

شما به‌عنوان یک نمونه‌خوان می‌توانید به‌شکل حضوری با مؤسسات چاپ و نشر کتاب یا مطبوعات همکاری کنید یا به‌صورت دورکاری برای شرکت‌های فریلنسر مشغول به کار شوید.