نجف دریابندری در سن ۹۰ سالگی در اثر سکته و بیماری طولانی، دار فانی را وداع گفت.

نجف دریابندری، نامی آشنا در حوزه مترجمی و نویسندگی دوره معاصر است. آثار دریابندری سال‌هاست که در همه حوزه‌­ها از فلسفه و ادبیات تا آشپزی، راه خود را به کتابخانه‌­ها باز کرده­‌اند. هنر وی در ترجمه باعث آشنایی مخاطبان فارسی زبان با آثار برجسته جهانی و پیشرفت چشمگیر صنعت ترجمه شده ­است. کتاب مستطاب آشپزی، از سیر تا پیاز، یکی از معروف­ترین آثار وی و حاصل همکاریش با همسر فقیدش فهیمه راستکار بوده است.

زندگینامه

به گفته خود دریابندری، در زمستان ۱۳۰۹ در شهر آبادان متولد شده است، اما پدرشان برای اینکه زودتر بتواند وارد مدرسه شود، شناسنامه او را برای تاریخ اول شهریور ۱۳۰۸ گرفته‌اند. پدر نجف ناخدای کشتی بود و از خانواده‌­های سرشناس و متمول آبادان به شمار می‌رفتند، هر چند زمانی که نجف در کودکی پدرش را از دست داد، ورق برگشت و از خانواده‌ای اعیان به خانواده‌ای فقیر تبدیل می‌شوند. چهار کلاس اول خود را با عنوان شاگرد اول در مدرسه ۱۷دی تحصیل کرد و پس از آن وارد دبیرستان رازی شد، پس از کلاس نهم ترک تحصیل کرد و دیگر به مدرسه نرفت. در این مقطع در درس املای انگلیسی تجدید شد و همین انگیزه‌ای شد برای شروع یادگیری زبان انگلیسی به صورت خودآموز. به گفته خودش برای اینکار  از کتاب‌های انگلیسی و تماشای فیلم انگلیسی در سینما تاج آبادان کمک گرفت. او به حدی در یادگیری زبان انگلیسی کوشا و با استعداد بود که در ۱۷-۱۸ سالگی بخش‌های از رمان ویلیام فاکنر را ترجمه کرد.

زندگی حرفه­‌ای

در جوانی به استخدام شرکت نفت درآمد و پس از چندی به واحد انتشارات شرکت نفت منتقل شد و تبدیل به یکی از نویسندگان نشریه شد که بعدها به خاطر گرایشات سیاسی‌اش به حزب توده شغلش را از دست داد. دریابندری پس از آن به عنوان سردبیر نشریه فرانکلین استخدام شد و به مدت ۱۷ سال با این موسسه همکاری کرد و به ترجمه آثار ادبی رمان نویسان و نمایشنامه نویسان آمریکایی نظیر همینگوی و مارک تواین پرداخت. پس از قطع همکاری با این موسسه، برای ترجمه فیلم‌های خارجی با سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران قرارداد بست. با وقوع انقلاب ۵۷ از اینکار کناره‌گیری کرد و به طور جدی به ترجمه و تالیف کتاب مشغول شد.

ازدواج و فرزندان

ثمره ازدواج اول نجف دریابندری با خانم ژانت لازاریان دو فرزند بود. آرش پسر نجف، همانند پدر به مترجمی مشغول است اما ترجمه متون اسلامی به آمریکایی بومی. متاسفانه ازدواج اول نجف خوب پیش نرفت و سرانجام به جدایی ختم شد تا دوباره با دوبلور سرشناس و هنرپیشه تئاتر، سینما و تلویزیون، خانم فهیمه رستگار ازدواج کند. حاصل این ازدواج، پسری به نام سهراب است.

فعالیت سیاسی و زندان

گرایش دریابندری به حزب توده در پی کودتای ۲۸ مرداد دوران دکتر مصدق، باعث بازداشت و سرانجام اخراج او از شرکت نفت شد. پس از تشکیل دادگاه ابتدا محکوم به اعدام شد اما با تخفیف محکوم به حبس ابد می‌شود. پس از یک سال حبس، به حکم خود معترض می­شود و حکم ابد به ۱۵ سال و سپس به ۴ سال زندان تقلیل یافت. در این دوره از زندگیش به مسایل فلسفی گرایش پیدا کرد و در زندان هم دست از کار نکشید. در زمان حبس، کتاب تاریخ فلسفه غرب اثر برتراند راسل را ترجمه کرد که بعدها انتشارات سخن آن را به چاپ رسانید. سرانجام پس از تحمل ۴ سال حبس در سال ۱۳۳۷ از زندان آزاد شد.

افتخارات

• نجف دریابندری به خاطر ترجمه آثار ادبی آمریکایی، موفق به کسب جایزه تورنتون وایلدز از دانشگاه کلمبیا شد.
• در سال ۱۳۹۶، کمیته ملی ثبت میراث ناملموس، نجف دریابندری را به عنوان گنجینه زنده بشری در میراث خوراک در فهرست حاملان میراث ناملموس ثبت کرد.

تاثیر ایشان بر ترجمه فارسی

سال‌هاست که نجف دریابندری از اسطوره‌های ترجمه در ایران است. دریابندری مترجمی خوش سلیقه بود که با وسواس خاص خودش برای ترجمه کتابی را برمی‌گزید. تمام آثارش هویت و شناسنامه خودشان را داشت. وی مردی بذله گو، منظم، دقیق، تیزهوش و آداب دان بود. با این حال، در نقدهایش جسارتی بی‌نظیر داشت و نقدهای تندی را نسبت به آثار بزرگ مختلف داشته است.

آقای دریابندری اثر شگرفی بر ترجمه فارسی داشته‌اند. از نظر ایشان ترجمه علم نیست، بلکه عملی است که انسان با آموزش و آزمایش و خطا آن را می‌آموزد. مترجم هنرمند از نظر ایشان کسی است که متن را بصورت ترجمه کند که اگر خود نویسنده همزبان مترجم بود، آن متن را به آن صورت می‌نوشت، به اینصورت که خود را جای نویسنده بگذارد و ترجمه‌اش را از وی دست نویسنده اصلی فرضی بنویسد و تنها در این صورت که ترجمه نیز مانند متن اصلی به صورت یک شاهکار در می‌آید.

آثار

از نجف دریابندری آثار متعددی منتشر شده است که به طور کلی در دو حوزه ترجمه و تالیف قرار می‌گیرد. ترجمه‌های او هم از انگلیسی به فارسی بوده است و بالعکس. در ادامه فهرستی از این آثار را می‌بینید.

ترجمه انگلیسی به فارسی

• بازمانده روز؛ کازوئو ایشی‌گورو؛ انتشارات کارنامه
• افسانه دولت؛ ارنست کاسیرر؛ انتشارات خوارزمی
• آنتیگونه؛ نویسنده: سوفوکلس؛ نشرآگه
• برف‌های کلیمانجارو؛ ارنست همینگوی؛ نشر تجربه
• بیگانه‌ای در دهکده؛ مارک تواین؛ نشر امیرکبیر
• بیلی باتگیت؛ ادگارلارنس دکتروف؛ طرح نو
• پیامبر و دیوانه؛ جبران خلیل جبران؛ کارنامه
• پیرمرد و دریا؛ ارنست همینگوی؛ خوارزمی
• تاریخ سینما؛ آرتور نایت؛ امیرکبیر
• تاریخ فلسفه غرب؛ برتراند راسل؛ پرواز
• چنین کنند بزرگان؛ ویل کاپی؛ کتاب پرواز
• خانه برناردا آلبا؛ فدریکو گارسیا لورکا؛ کارنامه
• رگتایم؛ ال دکتروف؛ خوارزمی
• سرگذشت هاکلبری فین؛ مارک تواین؛ خوارزمی
• سیری در هنر ایران: از دوران پیش از تاریخ تا امروز(متن) دوره ساسانی؛ آرتور اپهام پوپ و فیلیس اکرمن؛ علمی فرهنگی
• سیری در هنر ایران: ازودروان پیش از تاریخ تا امروز(متن) دوره‌های پیش از هخامنشی، هخامنشی و پارتی/اشکانی؛ آرتوراپهام پوپ و فیلیس اکرمن؛ علمی فرهنگی
• سیری در هنر ایران: از دوران پیش از تاریخ تا امروز(متن) سفالگری، خوشنویسی و کتیبه‌نگاری؛ آرتوراپهام پوپ و فیلیس اکرمن؛ علمی فرهنگی
• سیری در هنر ایران: از دوران پیش از تاریخ تا امروز(متن) فرش و فرشبافی، فلزکاری، هنرهای فرعی: آرایه‌ها و موسیقی آرتوراپهام پوپ و فیلیس اکرمن؛ علمی فرهنگی
• سیری در هنر ایران: از دوران پیش از تاریخ تا امروز(متن) مشتمل بر تصاویر پارچه‌بافی: لوح‌های ۱۱۰۶-۹۸۱؛ آرتوراپهام پوپ و فیلیس اکرمن؛ علمی فرهنگی
• سیری در هنر ایران: از دوران پیش از تاریخ تا امروز(متن) فرش و فرشبافی، فلزکاری، هنرهای فرعی: آرایه‌ها و موسیقی آرتوراپهام پوپ و فیلیس اکرمن؛ علمی فرهنگی
• سیری در هنر ایران: از دوران پیش از تاریخ تا امروز(متن) مشتمل بر تصاویر سفال و سفالینه لعابدار: لوح‌های ۸۱۱-۵۵۵؛ آرتوراپهام پوپ و فیلیس اکرمن؛ علمی فرهنگی
• سیری در هنر ایران: از دوران پیش از تاریخ تا امروز(متن) مشتمل بر تصاویر مجلدهای اول و دوم: لوح‌های ۱ تا ۲۵۷ آرتور اپهام پوپ و فیلیس اکرمن؛ علمی فرهنگی
• سیری در هنر ایران: از دوران پیش از تاریخ تا امروز(متن) معماری دوران اسلامی؛ آرتور اپهام پوپ و فیلیس اکرمن؛ علمی فرهنگی
• سیری در هنر ایران: از دوران پیش از تاریخ تا امروز(متن) هنر نقاشی، کتاب‌آرایی و پارچه‌بافی؛ آرتور اپهام پوپ و فیلیس اکرمن؛ علمی فرهنگی
• سیری در هنر ایران: از دوران پیش از تاریخ تا امروز: نمایه، کتابنامه، واژه‌نامه ؛ آرتور اپهام پوپ و فیلیس اکرمن؛ علمی فرهنگی
• عرفان و منطق؛ برتراند راسل؛ امیرکبیر
• غریبه عجیب؛ مارک تواین؛ علمی و فرهنگی
• فلسفه روشن‌اندیشی؛ ارنست کاسیرز؛ خوارزمی
• قدرت؛ برتراند راسل؛ خوارزمی
• گوربه‌گور؛ ویلیام فاکنر؛ نشر چشمه
• متفکران روس؛ آیزایا برلین؛ خوارزمی
• معنی هنر؛ هربرت ادوارد رید؛ انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی
• وداع با اسلحه؛ ارنست همینگوی؛ نیلوفر
• کلی‌ها؛ هیلری استتیلند؛ نشر کارنامه
• یک گل سرخ برای امیلی؛ ویلیام فاکنر؛ نیلوفر
• سعادت: مجموعه اشعار؛ سیما یاری؛ کتاب مس

ترجمه فارسی به انگلیسی

ترجمه اشغال بهرام بیضایی و ترجمه کتاب درد بی‌خویشتنی اثر خودش که هیچ کدام هنوز منتشر نشده‌اند.

تالیف و نویسندگی

1. از این لحاظ؛ کارنامه
2. به عبارت دیگر: مجموعه مقالات؛ پیک
3. دانشنامه دانش‌گستر: آ-اتینگهاوزن
4. درعین حال؛ کتاب پرواز
5. درد بی‌خویشتنی: بررسی مفهوم الیناسیون در فلسفه غرب؛ نشر نو

بیماری و مرگ

۲۳ آبان ۱۳۹۳، در پی سکته مغزی در ICU بستری شد و پس از بهبودی حالش در ۳ آذر ۱۳۹۳ مرخص شد، اما این شروعی برای بیماری و گذراندن دوره‌ای سخت شد. سرانجام در ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۹، چشم از جهان فرو بست.