در گذر زمان استفاده از زبان در گفتار و نوشتار، به یک پدیده ناخودآگاه تبدیل می‌شود. در بسیاری اوقات، ما بدون فکر کردن در مورد واژه‌ها یا نحوه استفاده از آنها، کلمات را بر زبان یا روی کاغذ می‌آوریم.بسیاری از این واژه‌ها و جمله‌بندی‌های روزمره ما دچار مشکلات مهمی است که با آگاهی و شناخت درست‌نویسی، می‌توانیم متن‌ها و نحوه گفتگو را اصلاح کنیم.
همه ما در کتاب ادبیات فارسی دوره دبیرستان، در مورد حشو خوانده‌ایم. حشو یکی از مشکلات بزرگ و درعین‌حال یکی از عناصر زیبایی ادبیات فارسی است. این امر به این بستگی دارد که چگونه از حشو استفاده کنید. رفع حشوهای قبیح و متوسط یکی از کارهایی است که ویراستار در ویرایش تخصصی یک مقاله باید انجام دهد.
اگر درباره حشو و انواع کنجکاوید، در ادامه این پست وبلاگ ترجمیک همراه ما باشید.
مطالب مرتبط:
۷ نکته ساده برای نوشتن یک متن فارسی بی غلط + مثال کاربردی
حشو چیست؟
واژه حشو در فرهنگ سخن، به‌تنهایی به معنی «پر کردن»، «پنبه یا پشم یا پرهایی که درون بالش یا امثال آن پر می‌کنند»، «لایی»، «مغز بادام یا پسته‌ای که میان بعضی شیرینی‌های سنتی می‌گذاشته‌اند» و «زائد» است. البته حشو در اصطلاح ادبیاتی و زبان‌شناسی به‌عنوان یکی از اجزای جمله شناخته می‌شود که در صورت حذف آن به معنای جمله آسیبی وارد نشود.
کمتر متنی وجود دارد که به‌طور کامل از حشو به دور باشد. ولی مشکل این‌جاست که اما استفاده نا به‌جا و مکرر از حشوسبب مشکلاتی در زبان فارسی شده است.
حشو در ادبیات فارسی یعنی واژه‌ای که وجود آن در جمله، توجیهی ندارد و ازنظر دستوری زائد است. حشو در ادبیات همیشه زائد نیست و گاه برای زیباسازی متن یا اثر به کار می‌رود. اما به‌کارگیری حشو در مکاتبات و مطالب روزمره زائد و بی‌دلیل است و موجب نارضایتی خواننده می‌شود.
در این مطلب خواهید خواند:
انواع حشو در فارسی
حشو در ادبیات و زبان فارسی سه نوع دارد:
حشو قبیح
حشو قبیح، نوعی از حشو است که از ریشه زائد است و وجود آن باعث از بین رفتن زیبایی و روان بودن متن می‌شود.
در ادامه مثال‌هایی از حشو قبیح آورده شده است. نوع اول به دلیل قرار گرفتن دو واژه هم‌معنی کنار هم به وجود می‌آید و نوع دوم این است که واژه دوم از واژه اول گرفته‌شده باشد.
مفید فایده
مثمر ثمر
در مخرج خروجی چاه احتمال ریزش آوار وجود دارد.
پس بنابراین
نویسندگان بر علیه خرافه پراکنی، بیانیه‌هایی را صادر کردند: بر و علیه هر دو به یک معنی و حشو هستند.
تهویه هوا
سنگ حجرالاسود: حجر به معنی سنگ و سنگ حجرالاسود حشو است.
شب لیله القدر: لیل در عربی به معنی شب است.
نامه شما در تاریخ بیست و هفتم دی‌ماه به دستم رسید: معنای «تاریخ» و «ماه»، در بیست و هفتم دی مستتر است و به کار بردن آن باعث حشو و درازنویسی است.
خاستگاه اولیه
هدف و مقصود
استفاده از مواد مخدر بسیار رایج و متداول شده است.
فرزند کوچک او، ۶ سال سن دارد: ۶ سال، خود به معنی سن فرد است.
این‌گونه از حشو در بسیاری از نامه‌های اداری، اخبار، رسانه‌ها و تبلیغات مشاهده می‌شود که کیفیت متن را پایین می‌آورد.
صاحبان کسب‌وکار، نویسندگان محتوا، شاعران، مدیران ادارات و هرکسی که به‌صورت تخصصی با متن و نوشتن سروکار دارد، باید از به کار بردن حشو قبیح خودداری کند و این کار، بدون شناخت نسبت به حشو قبیح امکان‌پذیر نیست. تولیدکنندگان محتوا باید دقت داشته باشند که باهدف سئو کردن متن، نوشته خود را درگیر حشو نکنند.
مطالب مرتبط:
کاربرد علائم نگارشی (نشانه گذاری)
حشو متوسط
حشو متوسط نه از زیبایی جمله می‌کاهد و نه به آن اضافه می‌کند. یعنی تأثیر چندانی در جمله ندارد. مانند:
کم‌وکاست
ضدونقیض
کم و کسر
بی‌عیب و نقص
حشو ملیح
همان‌طور که از نامش پیداست، حشو ملیح نه‌تنها باعث درازنویسی نمی‌شود، بلکه به زیبایی جمله و متن ما می‌افزاید و نویسنده از به کار بردن آن، هدف خاصی را دنبال می‌کند.
حشو ملیح در موارد دعا، نفرین، ندا، تحسین، تقبیح، سوگند، توضیح و … به کار می‌رود.
با توجه به شرح انواع حشو در ادبیات فارسی، تابه‌حال باید متوجه شده باشید که حشو برای زیبایی ادبی به کار می‌رود ولی استفاده از آن در محاوره و نوشتار روزمره ما، باعث ایجاد متن‌های منشیانه، طولانی و دشوار است.
در بین نویسندگان بزرگ معاصر، صادق هدایت از اولین کسانی بود که حشو را واقعاً شکلی زیبا بیان می‌کرد که هرگز نمی‌توان آن را در دسته حشوهای قبیح جا داد. مثلاً در این جمله از بوف کور: «من سعی خواهم کرد آنچه را که یادم هست، آنچه را که از ارتباط وقایع در نظرم مانده بنویسم.»
از نمونه شعرهای شاعران بزرگ در استفاده از حشو ملیح، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
زبان بریده به کنجی نشسته صُم و بُکم (گلستان)
مگر به ماتم حسنم سیاه پوشیده است (گلستان)
… و به خلوت با او نشسته و دیده و دل در او بسته (گلستان)
زمان را گواه خواهیم بود و هر آنچه را به هم درآمیخته است.
زمان را گواه خواهیم بود و هر آنچه به هم درآمیخته است را.
زمان و هر آنچه به هم درآمیخته است را گواه خواهیم بود. (شاملو)
گر زدست زلف مشکینت خطایی رفت رفت
ور ز هندوی شما بر ما جفایی رفت رفت
برق عشق از خرمن پشمینه‌پوشی سوخت سوخت
جور شاه کامران گر بر گدایی رفت رفت
گر دلی از غمزه دلدار باری برد برد
ور میان جان و جانان ماجرایی رفت رفت
عشق‌بازی را تحمل باید ای دل پای دار
گر ملالی بود و گر خطایی رفت رفت (حافظ)
توجه داشته باشید که استفاده از حشو در جهت زیبایی نثر یا نظم، نیازمندِ این است که شاعر یا نویسنده تجربه‌‌ای زیاد و مهارتی فوق‌العاده در ادبی‌نویسی داشته باشد. تفاوت بین یک حشو به‌جا و زیبا با یک حشو نا به‌جا، به ظرافت تار مو است و فقط شاعران و نویسندگان بزرگ هستند که برای تمییز این ظرافت، چشم‌هایی تیز‌بین دارند.
برخی از شاعران تازه کار در شعرهای خوانندگان امروزی، به طرز عجیب، افراطی و نادرستی از حشو استفاده می‌کنند. یعنی تمایل دارند که از حشو ملیح در هنر خود استفاده کنند، غافل از این که خروجی کار چیزی جز شعری پر از حشو قبیح نیست.
مطالب مرتبط:
غلط‌های املایی رایج در زبان فارسی
کاربردهای حشو ملیح در فارسی
کاربردهای حشو ملیح در ادبیات به چند دسته تقسیم می‌شود که هر کدام برای دلیلی استفاده می‌شود. در ادامه این کاربردها را می‌خوانید:
تأکید به وسیله حشو
تأکید گاهی با کلمات خاصی صورت می‌گیرد و گاهی هم با تکرار لفظ یا از طریق حشو صورت می‌گیرد. ترکیبِ «نیز هم» در جمله‌ای از شازده کوچولو به ترجمه شاملو: خشکِ خشک و تیزِ تیز و شورِ شور.
شازده کوچولو با خود فکر کرد: «چه سیاره‌ی عجیبی! سرتاسر خشک و نوک تیز و نمک‌آلود است» (همان جمله به ترجمه ابوالحسن نجفی)
از طریق تکرار
تکرار گاهی به قصد تأکید صورت می‌گیرد؛ اما بعضی تکرارها هم هستند که به قصد تأکید نیست و همین‌طور زیبا هستند. ناصر خسرو در این باره می‌گوید:
در شعر ز تکرار سخن عیب نباشد / زیرا که خوش آید سخن نغز به تکرار.
قانون تکرار در حشو ملیح، همیشه هم در شعر به کار نمی‌رود و بلکه در نثر نیز کاربرد دارد. مثلاً در جمله‌ی زیر از شازده کوچولو به ترجمه‌ی شاملو:
یادتان نرود که من از نزدیک‌ترین آبادانی مسکونی هزار میل فاصله داشتم و این آدمیزاد کوچولوی من هم اصلاً به نظر نمی‌آمد که راه گم کرده باشد یا از خستگی دم مرگ باشد یا از گشنگی دم مرگ باشد یا از وحشت دم مرگ باشد.
ایرادهای استفاده از حشو قبیح
استفاده از انواع حشو قبیح برخلاف حشو ملیح، زائد است و باعث آسیب دیدن متن می‌شود. انواح حشو قبیح عبارت است از:
استفاده از مترادف‌ها
در این نوع از حشو قبیح، نویسنده دو یا چند واژه مترادف را در کنار هم می‌آورد که حدف هر یک از آنها به جمله آسیبی وارد نمی‌کند. مثل:
سازمان هواشناسی برای به دست آوردن نتیجه قابل استناد، باید میانگین و متوسط دمای هوای روزهای پیش را اندازه گیری کند.
دراز نویسی
برخی از افراد، در جمله‌های خود از سیل بزرگی از واژگان بی فایده استفاده می‌کنند. جمله‌هایی که دچار دراز نویسی هستند، با حذف برخی از واژگان، به جملات پر مفهوم‌تر و واضح‌تری تبدیل می‌شوند. به مثال‌های زیر دقت کنید:
- تشریف فرمایی جناب عالی در جلسه موجب مزید امنتان خواهد بود: حضور شما در جلسه باعث خوشنودی ماست.
- قانون فروش خودرو در مجلس مورد تصویب قرار گرفت. قانون فروش خودرو در مجلس تصویب شد.
- رئیس جمهور از معادن سمنان بازدید به عمل آوردند. رئیس جمهور از معادن سمنان بازدید کردند.
- به رشته تحریر درآوردن (نوشتن)
- مورد استفاده قرار دادن (استفاده کردن)
- به منصه ظهور رساندن (ظاهر شدن)
- حضور به هم رساندن (حاضر شدن)
- اطلاع حاصل کردن (اطلاع یافتن)
- به موقع اجراگذاشتن (اجرا کردن)
- به قتل رساندن (کشتن)
حرف آخر در مورد حشو
بهترین راه برای جلوگیری از دراز نویسی و حشو نویسی، خودآگاه کردن نوشته‌ها و سخنانمان است؛ یعنی در هنگام نوشتن در هر زمینه‌ای، سرسری از روی همه واژگان عبور نکنیم و پس از نوشتن متن، آن را یک بار از دید خواننده بخوانیم.
این مطلب، به خصوص برای نویسندگان محتوا، مترجمان و ویراستاران اهمیت ویژه‌ای دارد. با توجه اطلاعات این مطلب، ویراستاران و مترجمان فعال در زمینه ادبیات باید توجه کنند که تفاوت حشو قبیح با حشو ملیح را آموزش ببینند تا زیبایی متن را متوجه شوند و حشو ملیح را با حشو نا به‌جا خلط نکنند.
اگر متن مهمی را آماده نوشته و یا ترجمه کرده‌اید، بهتر است که پیش از انتشار آن، فرد دیگری نیز متن یا ترجمه شما را بازخوانی کند تا ازاین‌دست مشکلات به وجود نیاید. بهترین و کارسازترین راه این است که خروجی کار خود را در اختیار ویراستاری باتجربه قرار دهید.
یکی از خدمات تخصصی سایت ترجمه ترجمیک، ویرایش تخصصی متون فارسی و ویرایش نیتیو متون انگلیسی است. برای کسب اطلاعات بیشتر و ثبت سفارش، به سایت ترجمه تخصصی ترجمیک مراجعه کنید.
آخرین به روزرسانی: ۱۴۰۲/۰۳/۰۴
یک دیدگاه در «حشو یکی از معضلات زیبای زبان»;