زبان فارسی، زبانی بس شیرین است. زبانی که با اشعار و داستان‌های نغز و گویا آمیخته شده است. شاعران و داستان‌سرایان بسیاری در گستره تاریخ با این زبان چون قند شاه‌کارهایی عالی را پدید آورده‌اند. کشورهایی مانند ایران، تاجیکستان و افغانستان به گویش‌هایی از زبان فارسی سخن می‌گویند. زبان فارسی سرشار از ظرافت‌ها و نکات مهم است که ما به عنوان افرادی با ملیت ایرانی، باید با این نکات آشنایی داشته باشیم.
رعایت صحیح دستور زبان فارسی توسط تک‌تک افراد، به حفظ و انتقال بی‌عیب این زبان به نسل‌های آینده کمک می‌کند. اگر در متنی نکات زبانی رعایت نشده باشد، در مرحله ویرایش فارسی و نمونه‌خوانی باید ایرادات آن اصلاح شود.
یکی از نکات قابل‌توجه در دستور زبان فارسی کاربرد «است» و «هست» و جایگاه هر کدام در انواع جملات است. احتمالاً برای همه ما بارها پیش آمده که نمی‌دانستیم که باید از «است» یا «هست» استفاده کنیم. این سردرگمی به علت عدم آشنایی دقیق با معنای هر کدام از این افعال است.
در ادامه به تعریف جمله و مسند و کاربرد و تفاوت‌های هرکدام از این فعل‌ها می‌پردازیم.
مطالب مرتبط:
«می‌باشد» معضل تازه‌ای برای زبان فارسی «است»
آخرین به روزرسانی:
۱۴۰۳/۰۷/۱۷
در این مطلب خواهید خواند:
تعریف جمله
جمله، از تعدادی کلمه که در مجموع مفهوم و معنای مستقلی را به فرد مقابل منتقل می‌کند، تشکیل شده است. اصلی‌ترین اجزای جمله را نهاد و گزاره تشکیل می‌دهند؛ البته عباراتی مانند شبه‌جمله‌ها و … دارای قواعد خاص خودشان هستند. گزاره به بیان خبری درباره نهاد می‌پردازد. ممکن است که یک فعل خودش به تنهایی جمله محسوب شود.
مثلاً: «رفتم»، این فعل خودش یک جمله مستقل است. البته با افزودن اجزایی مانند متمم، انواع قیدها و … این جمله کامل‌تر می‌شود و جزئیات بیشتری را نشان می‌دهد.
گزاره از اجزایی مانند مفعول، مسند، متمم، فعل و … تشکیل شده است.
بعضی فعل‌ها به تنهایی معنای خاصی دارند و نیاز به جزء دیگری برای کامل‌شدن ندارند، همانند رفتن، آمدن، دیدن و …. این فعل‌ها را فعل تام می‌نامیم.
دسته دیگری از افعال، نقشی مانند پل را ایفا می‌کنند که ارتباط میان مسند و مسندالیه را برقرار می‌سازند. به این دسته از افعال مانند «است»، «شد»، «بود» و …، فعل‌های ربطی گفته می‌شود.
یکی از اجزای مهم گزاره، مسند است.
تعریف مسند
مسند کلمه یا گروهی از کلمات (اسم، ویژگی، صفت، حالت یا تعلق) را به نهاد یا همان مسند الیه نسبت می‌دهد. این ارتباط از طریق افعال ربطی برقرار می‌شود. مثلاً جملات:
«سارا غمگین است.»: در این جمله غمگین، مسند محسوب می‌شود. در این جمله، صفت غمگین‌بودن را به سارا نسبت می‌دهیم و در واقع وضعیت و حالت سارا را شرح می‌دهیم.
«علی فارغ‌التحصیل شد.»: فارغ‌التحصیل مسند این جمله است.
کاربرد فعل «است»
فعل «است» به تنهایی معنای خاصی ندارد. معمولاً فعل «است» به عنوان رابطی برای مسند و مسندالیه به کار می‌رود. درواقع «است» بر چگونگی دلالت دارد.
مثلاً: «هوا گرم است.» این جمله به سؤال «هوا چگونه است؟» پاسخ می‌دهد.
اگر بپرسیم که «داستان زندگی آن فرد، چگونه است؟» پاسخ ما این جمله است: «داستان زندگی آن فرد، جالب و شنیدنی است.»
کاربرد فعل «هست»
«هست» به معنای وجود داشتن است. از این فعل، برای اثبات موجودیت چیزی استفاده می‌شود.
مثلاً: «معلم در مدرسه هست» در این جمله «هست» به وجود داشتن معلم در مدرسه اشاره می‌کند.
نکته: البته در بعضی موارد که می‌خواهیم جمع «است» را به کار ببریم، از «هست» استفاده می‌کنیم.
مثلاً:
همه افراد این خانواده، دانا و خردمند هستند.
البته بهتر است که در بسیاری از موارد، از «اند» به جای «هستند» استفاده کنیم. می‌توان گفت که «اند» بر «هستند» برتری و اولویت دارد.
از رعایت نیم‌فاصله بین «اند» و فعل پیشینش غافل نشوید.
مطالب مرتبط:
غلط‌های املایی رایج در زبان فارسی
نکته: در بعضی از منابع برای «هست» گفته شده که این فعل برای تاکید و بعد از واژه «نیز» هم به کار برده می‌شود.
تفاوت کاربرد فعل است و هست
اگر فعل برای ربط میان مسند و مسندالیه به کار برود، از «است» استفاده می‌کنیم.
اگر بخواهیم وجود داشتن چیزی را بیان کنیم، از «هست» استفاده می‌کنیم.
آیا می‌توان به جای «هست»، «است» به کار برد؟
پاسخ این سوال هم خیر است. اگر شما می‌خواهید بر وجود داشتن چیزی تاکید کنید، بهتر است که از فعل «هست» استفاده کنید. اگر هم صرفا معنای اسناد منظورتان است، همان «است» را به کار ببرید. در کل، استفاده از این دو فعل به جای هم توجیه زبانی ندارد و توصیه نمی‌شود.
سخن پایانی
برای افزایش ارزش و اعتبار نوشته‌هایمان بهتر است که از افعال در جای مناسب خودشان استفاده کنیم. به یاد داشته باشیم که زبان فارسی امانتی از پیشینیان ما است که باید آن را در کمال دقت و صحت، به آیندگان تحویل دهیم.
اگر مقاله شما به ترجمه تخصصی، ویرایش و بازخوانی، پارافریز و … نیاز دارد، تنها با چند کلیک سفارش خود را در سایت ترجمه ترجمیک ثبت کنید.
با عرض درود و سلام خدمت شما خوبان!
آیا فعل “است” از جمله افعال بی قاعده است که مفرد آن “است” آید و جمع آن” هستند “؟
مثلا این جمله: آیا حالت صحی زخمی ها خوب است؟ در پاسخ می گوید: بلی همه خوب هستند!
خوب بهتر است بگوید: همه خوب اند…!
اما من ترجیح می‌دهم که استند بگویم؛ چون از چگونگی حالت پرسیدم.
دیدگاه شما چگونه است؟
سپاسگزارم، مدتها ذهن من در گیر این تفاوت بود . و بسیار روان شرح دادید .سربلند باشید.
سلام ، تشکر از توضیح کافی و مفیدتان
در افغانستان جمع است، استند است و سخت‌گیری و تاکید زیادی هم بر رعایت این موضوع وجود دارد! برای مثال مردم می‌گویند: من خوش استم، اوها خوش استند، تو خوش استی؟ و از هستی، هستند و هستم فقط برای وجودیت چیزی استفاده می‌کنند. مثلا من در خانه هستم، تو در خانه هستی؟ اوها در خانه هستند؟ خب چرا ما هم استفاده نکنیم؟ البته دیده‌ام که گاهی در یوتیوب مردم ایران از روی ناآگاهی به استم، استی، استید گفتن افغان‌ها ایراد می‌گیرند و چند ایموجی خنده هم برای آن‌ها ارسال می‌کنند اما خب به‌نظرم باید همه این موضوع را رعایت کنیم