در دوره‌های مختلف زمانی، نقش و تأثیر زنان در ادبیات فارسی به وضوح قابل مشاهده است. نگاه متفاوت زنان به مسائل سیاسی و اجتماعی، آثار منحصر به فردی را از آن‌ها بر جای گذاشته است. آثاری که خوانندگان زیادی را به خود جلب کرده است.
شعر زنان از صده‌های قبل وجود داشته است. با این وجود در دوره مشروطه جایگاه شعری زنان از اهمیت بالاتری برخوردار شد و اهمیت بیشتری به آن داده شد. پروین اعتصامی از جمله شاعرانی بود که در دوران حکومت رضاخان درخشید.
۲۵ اسفندماه، بزرگداشت پروین اعتصامی است. امروز به مناسب بزرگداشتِ این شاعر، بخش‌هایی از زندگی او را نوشته‌ایم. پس با ما همراه باشید.
مطالب مرتبط:
با ۴ نویسنده زن موفق آشنا شوید!
در این مطلب خواهید خواند:
نگاهی گذرا به زندگی پروین اعتصامی
پروین اعتصامی در ۲۵ اسفند ۱۲۸۵ در تبریز متولد شد. نام اصلی او رخشنده است و پروین به عنوان تخلصش شناخته می‌شود. در خانواده‌ای که اهل ادبیات و شعر بودند، متولد شد. او تنها دختر خانواده بود و ۳ برادر داشت. او از همان سنین کم در مجالس شعرِ شاعران بزرگ حضور داشت.
پروین از کودکی شاعری را آغاز کرد و همواره مورد تشویق و تحسین شاعران دیگر قرار گرفت. او به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین شاعران زن شناخته می‌شود.
۲۰ فروردین ۱۳۲۰، روزی است که پروین اعتصامی در گذشت. او در ۳۴ سالگی به علت بیماری دار فانی را وداع گفت.
بررسی اشعار پروین اعتصامی
پروین اعتصامی تنها شاعری بود که با نگرشی زنانه به سرودن اشعار سیاسی پرداخت. اشعار او ترکیب شده از ادبیات کهن فارسی و ادبیات نوین غرب بود. بیشتر اشعار او در قالب قصیده و قطعه سروده شده است. او در اکثریت شعرهایش از مناظره و گفت‌وگو استفاده کرده و نامی از شاعر نبرده است.
پروین اعتصامی در اکثر شعرهایش از حزنی دوست‌داشتنی استفاده کرده است و کمتر پیش می‌آید که شما را بخنداند. او اولین شعر خود را در ۷ سالگی سرود. پس از آن در مجالس مختلف، اشعار خود را می‌خواند و مورد تحسین بسیاری از بزرگان ادبی همچون علی اکبر دهخدا و ملک الشعرای بهار قرار می‌گرفت.
او در ۱۳ سالگی شعر «ای مرغک» را سرود که در مجله بهار به چاپ رسید. قسمت زیر بخشی از این شعر است.
ای مرغک خرد، ز اشیانه پرواز کن و پریدن آموز
تا کی حرکات کودکانه در باغ و چمن چمیدن آموز
رام تو نمی‌شود زمانه رام از چه شدی، رمیدن آموز
مندیش که دام هست یا نه بر مردم چشم، دیدن آموز
شو روز بفکر آب و دانه هنگام شب، آرمیدن آموز
پروین اعتصامی دیوانی را به چاپ رساند که از ۵۶۰۶ بیت تشکیل شده است. البته او تمام اشعار خود را در این دیوان نیاورده است. دیوان او در مدت کوتاهی بارها به چاپ مجدد رسید و فروش بسیاری را داشت.
روحیه ظلم‌ستیزی پروین اعتصامی
آشکارترین ویژگی پروین روحیه ظلم‌ستیزی اوست که در بسیاری از اشعارش دیده می‌شود.
روزی گذشت پادشهی از گذرگهی فریاد شوق بر سر هر کوی و بام خاست
پرسید زان میانه یکی کودک یتیم کاین تابناک چیست که بر تاج پادشاست
آن یک جواب داد چه دانیم ما که چیست پیداست آنقدر که متاعی گرانبهاست
نزدیک رفت پیرزنی گوژپشت و گفت این اشک دیدهٔ من و خون دل شماست
ما را به رخت و چوب شبانی فریفته است این گرگ سالهاست که با گله آشناست
آن پارسا که ده خرد و ملک، رهزن است آن پادشا که مال رعیت خورد گداست
بر قطرهٔ سرشک یتیمان نظاره کن تا بنگری که روشنی گوهر از کجاست
پروین، به کجروان سخن از راستی چه سود کو آنچنان کسی که نرنجد ز حرف راست
شعری که خواندید، قسمتی از شعر «اشک یتیم» پروین اعتصامی است. او در این شعر برای اولین بار به مبارزه با ستم پرداخت و با رشادت و جرأت از ظلم‌ستیزی نوشت. طبیعی است که در آن زمان مردمان از سرودن چنین شعری از یک زن، متعجب شدند.
«شکایت پیرزن» و «گرگ و سگ» دو قطعه دیگر از اشعار پروین هستند که با موضوع ظلم‌ستیزی نوشته شده‌اند. دیدگاه و نگرش جامعه باعث می‌شد که انسان‌ها از بانوان توقع اشعاری عاشقانه و احساسی داشته باشند. قلم قدرتمند و با جرأت پروین اعتصامی، باعث شد گروه‌های مختلف جامعه او را تحسین کنند.
قصیده‌های پروین اعتصامی، اغلب سبکی شبیه اشعار ناصر خسرو را دارند. تفاوتی که میان سرودههای این دو شاعر دیده می‌شود، لحن آن‌هاست. اعتراض‌های پروین بر خلاف لحن سختِ ناصر خسرو، آکنده از لحنی نرم و مطلوب است.
مطالب مرتبط:
پروین اعتصامی و ترجمه
پروین اعتصامی همچنین به ترجمه برخی از اشعار نیز پرداخته بود. با این وجود در ترجمه با مهارت و استعداد بالایش به شکلی عمل کرد که گویی قطعه‌ای جدید سروده است. بیت زیر مطلع قطعه «مومیایی» است که او ترجمه کرده است.
ای جسم سیاه مومیایی کو آن همه عُجب و خودنمایی
عبدالحسین زرین‌کوب، نویسنده و مترجم برجسته، در رابطه با این بیت گفته است: «این قطعه مشهور با آن بیان صادقانه پروینی، ترجمه‌ای است از یک قطعه انگلیسی که تا آدم ترجمه نثرش را در مجله بهار –به قلم اعتصام الملک- نخواند، نمی‌تواند باور کند که فکر شاعر فارسی‌زبان از کجا آب خورده است؟»
درگذشت پروین اعتصامی
پروین اعتصامی از جمله شاعرانی است که پیش از مرگ خود برای سنگ قبرش شعر سرود. شعر زیر، بر روی سنگ قبر پروین نوشته شده است.
اینکه خاک سیهش بالین است
اختر چرخ ادب پروین است
گر چه جز تلخی ز ایام ندید
هر چه خواهی سخنش شیرین است
صاحب آنهمه گفتار امروز
سائل فاتحه و یاسین است
دوستان به که ز وی یاد کنند
دل بی دوست دلی غمگین است
خاک در دیده بسی جان فرساست
سنگ بر سینه بسی سنگین است
بیند این بستر و عبرت گیر
هر که را چشم حقیقت بین است
هر که باشی و ز هر جا برسی
آخرین منزل هستی این است
آدمی هر چه توانگر باشد
چون بدین نقطه رسید مسکین است
اندر آنجا که قضا حمله کند
چاره تسلیم و ادب تمکین است
زادن و کشتن و پنهان کردن
دهر را رسم و ره دیرین است
خرم آنکس که در این محنت گاه
خاطری را سبب تسکین است
سخن پایانی
اثرگذاری زنان در ادبیات فارسی، بحثی غیرقابل انکار است. در دوره‌های مختلف، بانوانِ شاعر شعرها و قطعاتی را سروده‌اند که در تاریخ ادبیات ایران ثبت شده است. پروین اعتصامی از جمله شاعران اثرگذاری است که به عنوان قدرتمندترین شاعر زن شناخته می‌شود.
در این مقاله به بررسی زندگی و سبک شعری پروین اعتصامی پرداختیم.
ترجمیک پلتفرمی است که به ارائه خدمات ترجمه می‌پردازد. ترجمه کتاب از جمله این خدمات است که توسط متخصصان و مترجمان حرفهای در این پلتفرم انجام می‌شود. شما در صفحه ترجمه کتاب می‌توانید سفارش خود را به ثبت برسانید.
ترجمیک مشتاق همکاری با مترجمان است. به صفحه استخدام مترجم مراجعه کنید. پس از پر کردن فرم ثبت‌نام، فعالیت خود را در ترجمیک آغاز کنید.
ضمن تشکر از مطلبی که از پروین گذاشته اید، اما شما در خصوص تأثیر گذاری پروین اعتصامی بر دیگر شاعران معاصر، مطلبی نیاورده اید. جای این بحث خالیست!