کاربرد علائم نگارشی (نشانه گذاری)

شما در نوشته‌های خود چه‌قدر از علائم نگارشی استفاده می‌کنید؟ هنگامی که در شبکه‌های اجتماعی پیامی ارسال می کنید، به غیر از علائمی چون علامت سوال و علامت تعجب، از سایر علائم نگارشی مانند ویرگول، گیومه، نقطه‌ویرگول و … هم استفاده می‌کنید؟

هنگامی که بحث علائم نگارشی به میان می‌آيد، احتمالا همه یاد این جمله معروف می‌افتیم: «بخشش لازم نیست اعدامش کنید». جمله‌ای که بسته به جای استفاده از ویرگول، سرنوشت زندگی یا مرگ یک انسان را تعیین می‌کند. البته همیشه هم علائم نگارشی بر سرنوشت یک انسان تاثیر نمی‌گذارند!

اما اگر می‌خواهید که مخاطب به خوبی با نوشته‌های شما ارتباط برقرار کند و از هرگونه ابهام و کج‌فهمی جلوگیری کنید، حتما از علائم نگارشی در متون خود استفاده کنید. هر زبانی مانند فارسی علائم نگارشی مخصوص به خود را دارد. حتمالا لازم نیست که شغل شما ویرایش تخصصی یا ویرایش متون فارسی باشد که به این علائم نگارشی مسلط شوید.

ما در این مقاله سایت سعی کرده‌ایم که در سریع‌ترین زمان، راهنمای استفاده از علائم نگارشی را به شما آموزش دهیم. برای آشنایی با کاربرد مهم‌ترین علائم نگارشی فارسی در ادامه این مقاله سایت ترجمه ترجمیک همراه ما باشید!

مطالب مرتبط:

۷+ کتاب کاربردی برای آموزش ویرایش فارسی

آخرین به روزرسانی:

۱۴۰۳/۰۵/۱۱

معرفی پرکاربردترین علائم نگارشی فارسی

علائم نگارشی بخشی مهم از دستورخط فارسی به شمار می‌آیند. از جمله پرکاربردترین علائم نگارشی فارسی می‌توان به نقطه، ویرگول، نقطه‌ویرگول، گیومه و … اشاره کرد. ابتدا به راهنمای تایپ این علائم نگارشی اشاره می‌کنیم و سپس به کاربرد هر یک از این علائم نگارشی می‌پردازیم.

چگونه علائم نگارشی فارسی را تایپ کنیم؟

علامت نگارشی	نام	میانبر در کیبورد فارسی عادی	میانبر در کیبورد فارسی استاندارد
.	نقطه	. یا <	. یا <
!	علامت تعجب	۱ + Shift	۱ + Shift
؟	علامت سوال	/ + Shift	/ + Shift
،	ویرگول	Shift + T	Shift + 7
؛	نقطه‌ویرگول	Shift + Y	گ + Shift
«	گیومه باز	Shift + L	Shift + L
»	گیومه بسته	Shift + K	Shift + K
{	آکولاد باز	چ + Shift	چ + Shift
}	آکولاد بسته	ج + Shift	ج + Shift
(	پرانتز باز	۰ + Shift	۰ + Shift
)	پرانتز بسته	۹ + Shift	۹ + Shift

نقطه (.)

نقطه (.)، نشانه ختم کلام است و پایان یک جمله را نشان می‌دهد. جملات با استفاده از نقطه از یکدیگر متمایز می‌شوند. استفاده نکردن از نشانه نقطه در متن منجر به نافهمی و اشتباه در خواندن متن می‌شود. به نشانه نقطه در جمله زیر توجه کنید.

نیروهای متفقین به خاک آلمان وارد شدند.

کاربرد دیگر نقطه،‌ استفاده بعد از حروف اختصاری نام‌‌های خاص است.

مانند‌ آی.ب.ام.

مکث یا ویرگول (،)

ویرگول نشانه مکث کوتاه یا فاصله بین دو بخش از یک جمله است که در موارد مختلف، کاربردهای متفاوتی دارد. در زبان فارسی همیشه روی این موضوع که ویرگول، کجا به کار می‌رود، بحث‌های زیادی شکل گرفته است.

ما در این جا مرسوم‌ترین و پر استفاده ترین کاربردهای ویرگول را آورده‌ایم. در نظر داشته باشید که بخش بزرگی از علائم سجاوندی فارسی، به استفاده از ویرگول مربوط می‌شود. از همین روی، در صورت یادگیری این علامت نگارشی، بیشتر مسیر یادگیری علائم نگارشی را طی کرده‌اید.

عطف یا ربط بین واژگان یا عبارات هم‌پایه

زمانی که عبارت‌ها یا واژگانی از یک گروه با یک فعل مشترک به دنبال یکدیگر می‌آید، از ویرگول یا کاما استفاده می‌کنیم.

مثال: رنگ‌های مورد علاقه مهسا آبی،‌ بنفش، سبز و قرمز است.

در جمله‌های مرکب و شرطی

ویرگول در جمله‌های مرکب و شرطی، بین دو بخش پایه و پیرو جمله قرار می‌گیرد تا خواننده ربط بین این دو بخش را متوجه شود. یکی از نشانه‌های شناخت جمله‌های مرکب این است که هر یک از بخش‌های جمله، بدون یک دیگر ناقص هستند.

نکته: اگر دو بخش جمله به یکدیگر ربطی نداشته باشند و از لحاظ معنایی مستقل باشند، نیازی به استفاده از ویرگول نیست و باید بین این دو بخش، از نقطه استفاده کنید.

مثال: اگر الان جلوی خون ریزی را نگیریم، ممکن است به مرگ بیمار منجر شود.

با توجه به شیوع ویروس کرونا در کشور، اگر مجبور به ترک خانه هستید، حتماً نکات پیشگیری را رعایت کنید.

برای جلوگیری از خلط معنا و کج فهمی

گاهی در ترکیب‌بندی واژه‌ها در جمله، کلمات طوری در کنار هم قرار می‌گیرد که باید برای درک صحیح جمله، از ویرگول استفاده کنیم.

مثال: با استفاده از شلنگ مخصوص، آتش نشانی مزرعه گندم را نجات داد.

توضیح: اگر بین «شلنگ مخصوص» و «آتش‌نشانی» از ویرگول استفاده نکنیم، خواننده این سه کلمه را به عنوان مضاف و مضاف الیه، به این صورت می‌خواند:‌ «شلنگِ مخصوصِ آتش‌نشانی».

دورچرخه سواری، سریع بافت چربی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

مطالب مرتبط:

راهنمای جامع کاربرد علائم نگارشی در انگلیسی

برای استفاده از واژه یا عبارت معترضه یا میان جمله

میان جمله یا عبارت معترضه عبارتی است که در جمله قرار می‌گیرد و توضیح کوتاهی در مورد نهاد جمله به خواننده ارائه می‌دهد. در نگارش فارسی، قبل و بعد از عبارت معترضه از ویرگول استفاده می‌کنیم تا معنای آن با باقی جمله اشتباه گرفته نشود. در نظر داشته باشید که در اینجا، به جای ویرگول از خط تیره «-» هم می‌توان استفاده کرد.

مثال: استیو جابز، بنیان‌گذار شرکت اپل، دنیای فناوری و آینده بشریت را متحول کرد.

مشخصی کردن بدل یا عطف

بدل اسم یا گروه اسمی است که اسم پیش از خود را شرح می‌دهد. برای مشخص کردن بدل در زبان فارسی، قبل و بعد از بدل ویرگول قرار می‌دهیم.

مثال: ناصرالدین شاه، شناخته شده ترین پادشاه سلسله قاجار، کسی بود که دستور قتل امیرکبیر را امضا کرد.

متمایز کردن قید از باقی جمله

در زبان فارسی برای جلوگیری از خلط معنایی، گروه واژگان قیدی را در همه جای جمله با ویرگول جدا می‌کنیم.

مثال: بعد از چندین ماه، شروع به ورزش کردم.

مهسا، به مدت یک سال، از دانشگاه مرخصی گرفت تا در مسابقات دومیدانی شرکت کند.

بین واژگان تکراری

گاهی اوقات در جمله دو واژه پشت سر هم تکرار می‌شود و برای جلوگیری از خطا، بین این دو، ویرگول قرار می‌دهیم.

مثال: آن کشور، کشور خوبی برای زندگی نیست.

ویرگول را در صفحه کلید رایانه با Shift+ T تایپ کنید و همیشه بعد از آن یک فاصله بگذارید. در نظر داشته باشید که بین ویرگول و واژه پیشین آن، هیچ فاصله‌ای وجود ندارد.

نقطه ویرگول (؛)

این نشانه هم برای درنگ و مکث به کار برده می‌شود و نشان دهنده جمله‌ای است که تمام شده اما مطلب ادامه دارد. در واقع، نقطه ویرگول نه مکث کامل است و نه مکث کوتاه و چیزی بین نقطه و ویرگول است.

نقطه ویرگول را در صفحه کلید رایانه با Shift+ Y تایپ کنید و همیشه بعد از آن یک فاصله بگذارید. در نظر داشته باشید که بین ویرگول و واژه پیشین آن، هیچ فاصله‌ای وجود ندارد.

برای جداکردن جملات هم پایه همراه با ویرگول

گاهی در زبان فارسی، جملاتی در کنار یک دیگر قرار می‌گیرند که ویرگول‌های متعددی برای گروه‌های اسمی دارند. برای جدا کردن این دو جمله، نمی‌توان از ویرگول استفاده کرد چون با ویرگول‌های گروه‌های اسمی خلط می‌شود. در این مواقع از نقطه ویرگول استفاده می‌کنیم.

مثال: آلمان، ایتالیا و ژاپن؛ از انگلیس، شوروی و آمریکا شکست خوردند.

کامل کردن جمله

گاهی در زبان فارسی، جمله‌ای کامل است؛ ولی برای کامل‌تر کردن آن، جمله دیگری را در ادامه می‌آوریم. برای نشان دادن ربط بین این دو جمله، از نقطه ویرگول استفاده می‌کنیم.

مثال: قد علی خیلی بلند بود؛ چنان که از دور مثل بسکتبالیست‌های سیاه پوست می‌نمود.

هنگامی که یک جمله تمام می‌شود و جمله‌ای بعد از آن، برای تکمیل در ادامه می‌آید و با واژگان توضیحی مانند یعنی، مثلاً، به عنوان مثال، زیرا و بنابراین آغاز می‌شود.

مثال: فتوسنتز یکی از عوامل اصلی حیات است؛ یعنی اگر فتوسنتز در گیاهان وجود نداشت، هیچ موجود زنده‌ای روی کره زمین به وجود نمی‌آمد.

ربط چندین جمله پشت سر هم

زمانی که چندین جمله وابسته به هم به دنبال یکدیگر می‌آید، باید از نقطه ویرگول استفاده کنیم.

مثال: آلمان به لهستان حمله کرد؛ بعد به فرانسه حمله کرد؛ بعد به انگلیس حمله کرد.

دو نقطه (:)

این نشانه سجاوندی در زبان فارسی برای توضیح، تشریح و آوردن نقل قول مستقیم از فردی استفاده می‌شود.

پیش از نقل قول مستقیم

یکی از کاربردهای دونقطه، پیش از نقل قول مستقیم است.

مثال: محمد قاضی در مصاحبه با مجله‌ای گفت: «مرگ من آن روز خواهد بود که نتوانم ترجمه کنم و امیدوارم که آن روز به این زودی‌ها فرا نرسد.»

شرح و توضیح واژگانی از یک دست

برای پشت سر هم آوردن و شرح و توضیح چندین مورد از یک دسته به کار برده می‌شود.

مثال: مراحل زندگی انسان عبارت است از: کودکی، جوانی و پیری.

سه نقطه (…)

زمانی که بخواهیم از نام بردن مواردی صرف نظر کنیم از سه نقطه استفاده می‌کنیم.

مثال: مسائل فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و … بسیاری در جامعه وجود دارد.

چند نقطه (……….)

چند نقطه نشانه حذف یک یا چند جمله است. خیرات چو کرده‌ای برو ایمن باش / در خانه ……… بس است.

خط تیره بلند (-)

خط تیره بلند برای قطع مطلب و قید جمله معترضه به کار می‌رود.

مثال: كوهستان و مناظر زیبای آن – واقعاً‌ چه باشكوه و دل‌انگیز است – مرا از درد اعصاب آسوده كرد.

خط کشیده (_______)

نشانه خط کشیده زمانی به کار می‌رود که بخواهیم اهمیت بخشی از نوشته ( دست نوشته  یا ماشینی) را نشان دهیم.

پرانتز یا کمانک ( )

برای جدا کردن بعضی از جملات یا کلمات و یا توضیح جمله‌ای که خارج از بحث متن است، از این نشانه استفاده می‌کنیم. پرانتز دو نیم‌دایره است که جمله یا کلمه معترضه را در خود جای می‌دهد.

مثال: ویرگول (کاما) یکی از علائم نگارشی در زبان فارسی است.

توضیح تکمیلی داخل متن

مثال: کاش بشود از از این دانشگاه خلاص شوم. یکی از همکلاسی‌هایم (همیشه شلخته و ژولیده پولیده) به من پیشنهاد داده تا پذیرش یک دانشگاه در تهران را بگیریم.

کاربرد پرانتز برای نشان دادن تاریخ و یا سال وقوع حادثه

کشور ما در جنگ جهانی دوم (۱۹۴۵ م) به عنوان پل پیروزی متفقین نام‌گذاری شد.

تایپ پرانتز یا کمانک

در صفحه کلید استاندارد فارسی برای باز کردن پرانتز shift + ۰ و برای بستن پرانتز، shift + ۹ را بزنید.

مثال: علم منطق، انسان را به درست فكر كردن وا می‌دارد. اغلب دانشمندان منطقی فكر می‌كنند و منطقی صحبت می‌كنند (متأسفانه همكار من به هیچ وجه از منطق اطلاعی ندارد) كه این، خود، نشانه شخصیت و كمال آن‌ها است.

کروشه یا قلاب [ ]

این علامت نشانه الحاق است. گاهی در یک جمله یک یا دو واژه کم است یا از قلم افتاده است. این کمبود باعث نارسایی جمله می‌شود. به این خاطر واژه مشابهی را در نظر می‌گیرند.

این خود نباید به بنشستن / که به هیچ ناگفته به (قابوس نامه)

این بیت بعد از تصحیح به صورت زیر می‌شود: این خود نباید به نبستن که به هیچ [حال] ناگفته به.

گیومه یا نشانه نقل قول « …….. »

نشانه نقل قول مستقیم است که در آغاز و پایان سخن یا حدیثی که به طور مستقیم از شخص یا منبعی نقل شده باشد، قرار می‌گیرد.

برای تایپ گیومه در صفحه کلید رایانه، از کلیدهای shift + L و shift + K استفاده کنید.

کاربرد گیومه برای نقل قول مستقیم

مثال: مادر گفت: «مراقب بچه‌ها باش».

کاربرد گیومه برای تمییز واژه

گاهی برای تاکید و یا برجسته کردن یک واژه در جمله، آن را درون گیومه قرار می‌دهیم.

مثال: مادربزرگم همه خارجی‌ها را «اجنبی» خطاب می‌کرد.

مطالب مرتبط:

راهنمای تایپ علائم نگارشی فارسی و انگلیسی

علامت سؤال (؟)

این علامت در پایان جمله‌های پرسشی می‌آید.

مثال: علی از سفر برگشت؟

یک ستاره (*)

گاهی اسم یا کلمه‌ای در متن وجود دارد که نیاز به توضیح دارد اما نویسنده نمی‌تواند آن را داخل متن قرار دهد. به این خاطر ستاره‌ای را در کنار کلمه مورد نظر می‌گذارد تا خواننده با مراجعه به حاشیه پایین صفحه توضیح آن را بخواند. مطلبی که در پایین حاشیه نوشته می‌شود پاورقی نام دارد.

دو ستاره (* *)

این نشانه در کنار کلماتی قرار می‌گیرد که نویسنده در صفحات پیشین آن را در پاورقی متن توضیح داده است. با درج این نشانه، خواننده متوجه می‌شود که مطلب مورد نظر در صفحات پیشین توضیح داده شده است.

سه ستاره (* * *)

گاهی ممکن است نویسنده قصد تغییر متن را داشته باشد و سیاق سخن را عوض کند در این صورت برای این که این تغییر قابل مشاهده باشد، از علامت سه ستاره استفاده می‌کند. نحوه قرار دادن علامت به این صورت است که نویسنده جمله را تمام می‌کند و با سه سطر فاصله، نوشته بعدی را آغاز می‌کند و علامت سه ستاره را در وسط فاصله ایجاد شده قرار می‌دهد.

علامت تعجب

در نگارش زبان فارسی، علامت تعجب علامتی است که برای بیان تعجب، حیرت، تأکید، دستور، استهزاء و جملات با بار و یا فشار عاطفی به کار می‌رود.

تعجب و حیرت

مثال: چه پرنده زیبایی!

حالا حالاها باید بدویی تا به چرخ روزگار برسی!

جمله امری

مثال: پلیس! دست‌ها بالا!

ندا و خطاب کردن

مثال: رضا! صبر کن. مگر سر آورده‌ای؟

کلام آخر

برخی از افراد،‌ نویسندگان محتوا و مترجمان، استفاده از علائم سجاوندی را نادیده می‌گیرند و احساس می‌کنند که استفاده از علائم نگارشی، فایده چندانی در روان بودن متن ندارد. اما در نظر داشته باشید، متن بدون علائم نگارشی یا با استفاده نادرست از آن‌ها، اصلاً ارزشی ندارد و احتمالا باعث سردرگرمی خواننده هم می‌شود.

به خاطر داشته باشید که در طول تاریخ، نه فقط در زبان فارسی، بلکه در زبان‌های دیگر، استفاده نادرست یا استفاده نکردن از علائم نگارشی، بحران‌ها و حوادث بزرگی را رقم زده است. در نتیجه در نوشتن متن‌های خود، حتی در نوشتن مکالمه‌های روزمره دوستانه هم، از علائم سجاوندی استفاده کنید تا متن شما بدون هیچ تردیدی خوانده شود و خواننده مشکلی در خواندن متن نداشته باشد.

اگر به خدمات ویرایش تخصصی متون، ترجمه مقاله، ترجمه کتاب و … نیاز دارید، با خیالی آسوده از خدمات سایت ترجمه ترجمیک استفاده کنید. برای مشاهده هزینه و قیمت ترجمه و ویرایش کلیک کنید!