در مطالب پیشین وبلاگ ترجمیک نیز به موضوع ترجمه ادبی و چاپ کتاب پرداخته‌ایم.
وضعیت امروز کشور ما به صورتی است که از هر کتاب معروف چندین ترجمه وجود دارد و روی هر کدام از کتاب نام یک ناشر و مترجم خورده است. این مسئله باعث انتشار ترجمه‌های بی‌کیفیت، و از سوی دیگر این کار باعث ضرر مالی مترجم حرفه‌ای و ناشر او می‌شود؛ ممکن است مترجم حرفه‌ای را سرخورده می‌کند؛ خواننده به دلیل ضعیف بودن ترجمه از مطالعه آثار ادبی زده می‌شود و ناشر و مترجم متقلب را به منفعت اقتصادی می‌رساند.
در یکی از مطالب قبلی وبلاگ ترجمیک نیز به این موضوع پر دامنه پرداخته‌ایم؛ اما این بار درباره جنبه‌های ادبی ترجمه مجدد کتاب بحث خواهیم کرد.
در این مطلب خواهید خواند:
ترجمه‌های تکراری و سرقت ادبی
در بازار نشر کشور ما تعداد کتاب‌های ترجمه تکراری و سرقت ادبی بسیار است. ترجمه‌های متعدد از یک اثر به ویژه در سال‌های اخیر با توجه به دلایل متعدد افزایش یافته است. در ادامه به دلایل این مسئله می‌پردازیم.
عضو نبودن ایران در کنوانسیون قانون حق نشر
عضو نبودن کشور ما در کنوانسیون برن برای حمایت از آثار ادبی و هنری (کپی رایت) است. ایران جزو هفت کشوری است که هیچگاه در این کنوانسیون عضو نشده است.
مخالفان عضویت در این کنوانسیون اعتقاد دارند که ایران تولید کننده علم، هنر، فرهنگ و ادبیات این حوزه نیست و بیشتر مصرف کننده است و عضویت ما در این قانون باعث ضرر اقتصادی کشور خواهد شد.
عضو نبودن کشور ما در قانون حمایت از حق نشر ناشر خارجی باعث شده است تا ما با ناشران خارجی مراوده‌ای نداشته باشیم و بدون اجازه ناشر خارجی کتاب را ترجمه و منتشر کنیم.
داشتن رابطه با همکاری با ناشر، از جهتی مشکل ساز است و از جهت دیگری بسیار کار خوبی است. اگر ما عضو قانون بودیم، ناشر ایرانی برای ترجمه کتاب ادبیاتی از ناشر حق امتیاز خریداری می‌کرد و این باعث می‌شد که ناشر ترجمه با کیفیتی را ارائه دهد تا هزینه خرید امتیاز خود را جبران کند.
از طرفی در این صورت ناشر رقیب‌های کمتری داشت. اما در کل یکی از دلایل مهم وجود ترجمه‌های متعدد و اکثراً بی کیفیت عضو نبودن ایران در این قانون است.
فروش رفتن کتاب‌های معروف
با خواندن این عنوان شاید در وهله اول تعجب کنید؛ اما درست خواندید. در کشور ما فقط کتاب‌های معروف فروش می‌روند. یعنی تعداد محدودی رمان نویس خارجی در بین مردم معروف شده‌اند و فقط برای خرید کتاب‌های این نویسنده‌های محدود تمایل نشان می‌دهند.
به همین دلیل تعداد نویسندگان محدود است و تعداد آثار این نویسندگان نیز محدودتر. در نتیجه رقابت سر ارائه ترجمه این آثار بسیار سنگین و شدید می‌شود.
دست فروشی کتاب
دست فروشان کتاب معمولاً کتاب‌های با کیفیت با ترجمه حرفه‌ای را نمی‌فروشند و معمولاً ترجمه‌های بسیار ضعیف را به خوانندگان ارائه می‌دهند. زیرا این ترجمه‌ها با هزینه کمتر در دسترس خوانندگان قرار دارد.
محدود بودن زمان ترجمه کتاب
هنگامی که کتابی منتشر می‌شود، مترجمان معروف و خبره توسط ناشر استخدام می‌شوند و به سرعت ترحمه کتاب را به دست خواننده می‌رسانند. در این هنگام، کتاب بیشترین فروش خود را در ابتدای انتشار سپری می‌کند و پس از آن مترجم‌های ضعیف‌تر که دسترسی کمتری به منابع دارند، در فروش کتاب خود شکست می‌خورد و زحمتشان بر باد می‌روند.
ساختن رزومه جعلی
همین مترجمان شکست خورده برای اینکه روزمه ای جعلی از خود داشته باشند، کتاب ترجمه شده مترجمان معروف را جلوی خود می‌گذارند و با اندکی تغییر در صفحات اول (گاهی اوقات حتی بدون هیچ تغییری) آن را منتشر می‌کنند.
یک نگاه تازه: فواید ترجمه‌های متعدد از یک اثر ادبی
تا به اینجا دلایل وجود ترجمه‌های متعدد بی کیفیت و مضرات آن را بیان کردیم، حال بیاید در مورد دلایل و فواید ترجمه متعدد با کیفیت بحث کنیم.
نقص و پوشش ندادن ترجمه‌های پیشین
گاهی اوقات پس از گذشت زمانی از انتشار یک ترجمه کتاب، ترجمه‌های دیگری هم از آن کتاب به بازار روانه می‌شود. در بعضی از این موارد، مترجم‌های اولیه ترجمه‌های خوبی را ارائه نکرده‌اند و مترجم حرفه‌ای و تیزهوش این ایرادات را بررسی می‌کند و پس از آن یک ترجمه کاملاً جدید از کتاب ارائه می‌دهد.
ترجمه‌های پیشین با استفاده از زبان میانجی به بازار رسیده باشند
در گذشته، به دلیل کمبود مترجم حرفه‌ای در زبان‌های کم کاربرد، مترجمان با استفاده از زبان‌های میانجی کتاب‌های ادبی را ترجمه می‌کردند. در اکثر موارد، این ترجمه‌ها خیلی با کیفیت نبودند. به عنوان مثال، کتاب‌های ادبیات کلاسیک روسیه مانند آثار تولستوی و داستایوفسکی در گذشته ترجمه‌های خوبی نداشتند؛ اما در حال حاضر در چند سال اخیر بدون استفاده از زبان میانجی، ترجمه‌های نفیسی برای این کتاب‌ها ارائه شده است.
اعمال نگرش مترجم
گاهی اوقات یک کتاب پر مفهوم و معروف ترجمه شده است و این ترجمه نیز بسیار با کیفیت است؛ اما مترجم خبره دیگری همان کتاب را از دید خود و با قلم خود ترجمه می‌کند. همین تغییر در نگرش به یک اثر ادبی توسط مترجم‌های خبره کشور باعث افزایش بار ادبی یک اثر می‌شود.
به عنوان مثال، کتاب شازده کوچولو از اگزوپری توسط بسیاری از مترجمان در ایران ترجمه شده است. معروف‌ترین این مترجمان عبارتند از محمد قاضی، احمد شاملو، ابوالحسن نجفی که هر کدام دید متفاوتی را در ترجمه این اثر گران‌بها اتخاذ کرده‌اند.
استفاده از لحن‌های مختلف در ترجمه
در ترجمه آثار ادبی از لحن‌های متفاوتی می‌توان استفاده کرد. هنگامی که یک مترجم از یک نوع لحن استفاده کرده است، مترجم دیگری می‌تواند به تشخیص خود از لحن دیگری استفاده است.
به عنوان مثال، نجف دریابندری در ترجمه کتاب گور به گور از ویلیام فاکنر از لحن محاوره استفاده کرده است. ممکن است مترجم دیگری تمایل داشته باشد در ترجمه از لحن رسمی استفاده کند.
در آخر، هر چند که در ایران بازار ترجمه‌های تکراری کتاب‌های ادبی بسیار داغ است، گاهی این تکرار و تعدد ترجمه‌ها مثبت واقع می‌شود و در نهایت ترجمه با کیفیت‌تر از ترجمه‌های پیشین حاصل می‌شود؛ اما مهم‌ترین عامل کیفیت این ترجمه، مترجم است. هرچه مترجم زبان و فرهنگ زبانی مبدأ و مقصد را بهتر و بیشتر بشناسد، ترجمه با کیفیت‌تری به خواننده ارائه می‌دهد.
جشنواره ترجمه ادبی ترجمیک
هر سال از یکم تا هفتم اردیبهشت ماه به مناسبت روز سعدی، ترجمیک جشنواره ترجمه ادبی برگزار می‌کند. با شرکت در این جشنواره می‌توانید در حوزه ترجمه ادبی خودتان را آزمایش کنید و در صورت برنده شدن در جشنواره، جایزه نقدی دریافت کنید.
برای کسب اطلاعات بیشتر به بخش جشنواره ترجمه ادبی ترجمیک مراجعه کنید.
اگر هم قصد فعالیت به عنوان مترجم، نویسنده یا ویراستار را دارید، می‌توانید از صفحه استخدام مترجم، در ترجمیک استخدام شوید.
2 دیدگاه در «ارائه چند ترجمه از یک اثر در بازار کتاب، درست یا غلط؟»